Een geleerde spreekt: niks islam, het gaat om een breuklijn die zich op een ander niveau bevindt

Vroeger aan de universiteit had je wat je noemde studentencursussen. Ik weet niet of de term nog bestaat. Het waren gestencilde notities die studenten zelf hadden gemaakt bij de colleges van proffen die geen gedrukte cursus of handboek hadden, maar enkel lesgaven. Deze uitgeslapen en ijverige studenten verkochten hun notities aan medestudenten, die vaak niet in de mogelijkheid verkeerden om deze lessen bij te wonen, bijvoorbeeld omdat ze te vroeg op de ochtend vielen. Vaak echter waren het gebrekkige of onvolledige weergaven van wat de geleerde lesgevers in werkelijkheid hadden verteld, maar beter dat dan niets.
Tegenwoordig is dit wel anders. Als nu een prof lesgeeft, kan iedereen een opname daarvan beluisteren en, als hij de behoefte daartoe voelt, die ook rustig transcriberen. De wijsheden en soms verrassende inzichten die je dan leest zijn volkomen waarheidsgetrouw:

Lieven Verstraete (Terzake donderdagavond, na 22'55"): […] professor Jo Van Steenbergen en toch, vandaag in Irak bijvoorbeeld 57 doden door religieus geweld, ten gevolge van het eind van die ashura. Hoe valt dat te verklaren eigenlijk?
Jo Van Steenbergen: Wel ik denk niet daje die doden die vallen in Irak, in de context van ashura kan herleiden tot een soenni-sjiïschisma, of de essentie van het geloof soennieten-sjiieten. Zo zie je het ook in deze mooie reportage, dat au fond het gaat in beide gevallen om moslims, mensen die beiden geloven dat er één god is, en dat zowel mo… zowel soennieten als sjiieten onderworpen zijn aan die wil van die ene god.
Lieven Verstraete: Ja, maar der is wel, der is wel, in 680 was die moord denk ik, een schisma ontstaan toch hé?
Jo Van Steenbergen: Der is daar inderdaad een tweedeling in die gemeenschap ontstaan, waarin we vandaag de dag zien dat er een kleine groep moslims, een minderheid moslims, men schat meestal tien procent tot de sjiitische gemeenschap behoort, en de meerderheid tot de soennieten behoort. En het verschil tussen die beide en dat hebben we ook in zekere zin gehoord, ligt hem er, ligt hem eigenlijk in de namen die toegekend worden aan die twee gemeenschappen, waarbij de soennieten in de wijze waarop zij hun islam gaan invullen vooral gaan kijken naar het voorbeeld van de profeet, wat men de soenna noemt…
Lieven Verstraete: Ja, goed…
Jo Van Steenbergen: …terwijl de sjiieten hun naam afleiden van de term sjiat Ali, de partij van Ali, niet enkel gaan kijken naar het voorbeeld van de profeet maar ook van Ali, die neef van de profeet, zijn kleinzonen en hun nakomelingen.
Lieven Verstraete: En dat schisma binnen de islam, kun je dat eigenlijk een beetje vergelijken met katholieken-protestanten bij ons, dat die scheuring er gebeurd is?
Jo Van Steenbergen: Heu, tot op zekere hoogte zeker wel, maar in de feiten, hmm, je hebt een theologisch verschil, namelijk het statuut van de imams dat binnen de sjiitische gemeenschap zeer belangrijk is als een goddelijk …als een kanaal naar het goddelijke, wat door de soennieten absoluut niet aanvaard wordt, en anderzijds ook in de praktijk waar er enkel kleine verschillen zijn in hoe die islam beleden wordt, hoe men een goede moslim kan zijn. En daarnaast heb je ook geografische, geopolitieke verschillen in de wereld van vandaag waarbij wij allemaal weten dat de staat Iran inderdaad in meerderheid sjiitisch is, terwijl veel landen in het Midden-Oosten daarnaast soennitisch zijn.
Lieven Verstraete: Ja, dus het heeft ook politiek gevolgen tot de dag van vandaag, maar wat mij ook opviel in die reportage was die man die zei van ja, wij beleven dat alsof het pas gisteren gebeurd is. Een moord van duizend vierhonderd jaar geleden.
Jo Van Steenbergen: Inderdaad, en dat is de essentie van heel het ritueel natuurlijk. De figuur Hoessein is cruciaal in het sjiitische geloof, als diegene die zijn leven bijna heeft gegeven op dat moment, in 680, de tiende van de eerste maand van het jaar 61van de islamitische jaartelling, voor de hele sjiitische gemeenschap. En door zijn opoffering, door zijn zuiverheid waarin hij standvastig is opgekomen voor zijn geloof, is hij al het ware zo dicht bij god gekomen, dat hij tot op de dag van vandaag gezien wordt als iemand die bemiddelt voor alle gelovigen. En door dat ritueel te herbeleven, door in een trance te komen, waardoor men zo dicht mogelijk bij Hoessein komt, ziet men dat als een manier om inderdaad zo nabij mogelijk tot god te komen.
Lieven Verstraete: Maar, om terug te komen op dat schisma tussen katholieken en protestanten, godsdienstoorlogen zoals wij indertijd hebben gehad, dat hebben wij niet meer, terwijl er vandaag, ik zeg het opnieuw, 57 mensen in Irak zijn vermoord.
Jo Van Steenbergen: Euh, ook de islam heeft in die zin zijn godsd… of, religie is een heel gemakkelijk kanaal om te gebruiken, een ideologisch kanaal om in te zetten in conflicten, strijden die op een ander niveau werken.
Lieven Verstraete: Voilà, we zeiden in het begin, dit zijn eigenlijk ook niet echt godsdienstoorlogen.
Jo Van Steenbergen: Dit zijn niet echt godsdienstoorlogen. Dit zijn, in een context Irak-Iran, Syrië vandaag de dag ook, waar dus, waar weinig zekerheden meer bestaan, waar nationale staten als het ware verdwenen zijn, waar men op zoek gaat naar andere identiteiten die vertrouwen geven, die gemeenschap vormen, waar men terechtkomt bij traditionele identiteit zoals soennieten-sjiieten. Waar Iran ook zijn rol speelt, zijn geopolitieke rol wil vergroten, zijn hegemonie gaan uitbouwen, en als dusdanig ook religie gaat gebruiken om cellen op te bouwen in andere landen, om mensen te steunen.
Lieven Verstraete: Maar met andere woorden, als het in de Arabische wereld niet echt gaat om een godsdienstoorlog, maar wel om geografisch-politieke conflicten die gevoed worden dan door de godsdienst, kunnen we dan ook zeggen bij ons: die verdeeldheid tussen soennieten en sjiieten kan nooit zo hoog oplopen, kan nooit gewelddadig worden dan ook?
Jo Van Steenbergen: Ik denk dat we vorig jaar wel een spijtig evenement hebben meegemaakt waarbij er een aanslag is gebeurd op een sjiitische moskee in Brussel, waarbij een dode is gevallen, heu, maar ook daar weer denk ik dat het niet zozeer religie is gespeeld, geweest die daar de voedingsbodem is geweest voor geweld en haat. Nee, het gaat dan weer om een breuklijn die zich op een ander niveau bevindt, en waar religieuze identiteiten dan vorm aan kunnen geven. Maar au fond, zoals we in het filmpje ook hebben gezien zijn het, gaat het in beide gevallen om moslims, die als moslim wensen samen te leven.
Lieven Verstraete: Ok, professor Van Steenbergen, van harte bedankt voor dit gesprek.
Jo Van Steenbergen: Graag gedaan.