31 december 2008

Collusie als vak- en moedertaal

.
We kijken om het jaar te besluiten even in De Morgen, want bij De Standaard dachten ze mijn jaar met lijstjes-en-plaatjes te mogen afronden.
Massa’s lijstjes kreeg je daar de hele week, en vandaag bovenop door de redactie uitgekozen nog honderd plaatjes: twee dingen die vroeger enkel in vrouwenbladen stonden of die je bij de coiffeur wel eens zag.
Ik stopte dat onnozele katern vanmorgen op de trein onmiddellijk in het kleine vuilnisbakje dat de NMBS speciaal voor dit doel onder elk venstertabletje in haar rijtuigen monteert.
De rest van de krant gooide ik later weg, na lectuur van een verlaat kerststuk van Mia Doornaert over de Goede Wil op Aarde. Volgens vaststelling van de baronesse bestaan er Franstaligen, fatsoenlijke en ontwikkelde mensen vaak, die onwillig zijn om in Vlaanderen Nederlands te spreken. Dat moet een fictief stuk geweest zijn.
Wel had ik nog even overwogen om de zoveelste aflevering van Paul Goossens zijn kerst-essay over Europa te lezen (hij bedoelt de EU), maar zijn erbarmelijke clichétaaltje, zijn lullige Nederlands, zijn copy&paste-gedachtjes werden mij snel te machtig.

De Morgen dan. Daar had Björn Soenens .(van het VRT-journaal) een ingezonden stuk. Een journalistiek stuk veronderstelde ik redelijkerwijs, maar dat was het niet. Het was zo te zien geschreven door iemand die opleidingscursussen voor Gentils Organisateurs van zomerkampen geeft. Björn Soenens had helemaal de repetitieve en exhortatieve stijl van zulke lesgevers getroffen. Zo vroeg hij om “blije politici met groot talent en wilde plannen”.
Vóór iemand hier in de lach schiet: het valt niet te ontkennen dat zo'n zinnetje positieve energie uitstraalt.
En Björn heeft nog enkele raadgevingen voor politici.

Politiek is wellicht het mooiste vak ter wereld. Samen met de journalistiek, die dat vak mag beschrijven en becommentariëren.
Björn bedoelt wellicht enkel te zeggen dat journalistiek een mooi vak is, dat hij mag doen. Toch moet een journalist voorzichtig zijn met wendingen als “samen met de journalistiek”, zo gevaarlijk dicht bij een andere zin, want dat kan verwarrend werken. Mensen zijn vaak geneigd om het slechtste te denken, en zo ben ik geneigd om een journalist helemaal anders te willen zien. Als een luis in de pels.

Laat de media hun werk doen. Kom naar buiten en laat u door volk en journalisten testen. Beantwoord alle mogelijke vragen.

U ziet lezer, dat ik met mijn term exhortatief niks overdreven heb. Björn laat hier uitschijnen dat de politiek journalisten zou beletten om hun werk te doen. Hoe self-gratifying deze gedachte ook is, ze staat ver van de waarheid. Niet dat Björn helemaal geen punt heeft: kwaliteitsjournalisten doen inderdaad hun werk niet, maar dat is wel hun eigen keuze, hun redactionele lijn, hun “samen met”.

Weg met de antipolitiek, weg met de foertstemmen.

Hoezo Björn, weg met foertstemmen? Wil je meteen het kiesstelsel herzien? Besef je die consequentie goed? Weg met de feiten is enkel een goede journalistieke gewoonte – daarom ook dat het publiek foert zegt tegen de kwaliteitspers, en toenemend naar blogs gaat. Maar even later zegt Björn iets verstandigs:

Schaf onduidelijke wetten af.
Een enkel voorbeeldje had hier goudwaarde gehad. Jammer. Ik vermoed dat hij wetten wil afschaffen die onduidelijke, rechtsonzekere, dus ondemocratische consequenties meebrengen, zoals misschien de Antiracismewet? Wij blijven in het ongewisse.

Denk na over de groeiende versnippering. Te veel partijtjes. Slecht voor de helderheid van de boodschap. Maak grote blokken, van traditionele gezinspartijen tot sociaaldemocratische olijfboomcoalities. Zorg dat er een duidelijke keuze is. En binnen die grote blokken: e pluribus unum. Eenheid in verscheidenheid. Grote blokken en duidelijke scores bij verkiezingen zullen het regeren een stuk makkelijker maken en de kiezer minder bedriegen met coalities die hij of zij niet heeft gewild. Het zal de debatten scherper maken en de antipolitiek wellicht een halt toeroepen.

Ik zeg niets over die onleesbare gehakt-stro-stijl, die ongetwijfeld uit een schrijfcursus komt, en makkelijk voor misverstanden kan zorgen aangezien grammatica dan goeddeels afwezig mag blijven, maar alweer: een journalist die het regeren een stuk makkelijker wil maken! mijn got! Waar is Karl Kraus, die luis?

Misschien gaat dit je wat ver Björn, maar zou de antipolitiek niet in de politiek zelf zitten, veeleer dan bij het kiesvee? Mensen als een De Gucht, met zijn aandelen en zijn halfzachte uitleg daaromtrent, mensen als Dewael, die niet het begrip verantwoordelijkheid kennen, mensen als Verhofstadt of Lizin die de samensmelting der machten als normaal beschouwen, allemaal zonder daarbij ooit erg lastig te zijn gevallen door jouw kwaliteitsconfraters, of nog, om even terug te gaan, mensen als de jonge Eyskens, of Nothomb, en nu weer iemand als Leterme, die zijn expliciete beloften breekt, en wie vergeet ik niet allemaal?
Wat bedoel jij met antipolitiek brave man? Als dat begrip in filosofische zin al bestaanbaar zou zijn, maar ik wil niet te moeilijk doen, dan is het gemaakt door politici, en door hun journalistieke lakeien, niét door de kiezers. Dat laatste zou een democratische tegenspraak vormen, begrijp je?

En Björn, denk ook eens na voor je schrijft, want nu maak je het gortig: eerst wil je een Olijfboomcoalitie, met andere woorden een lekkere hutsepot, en in dezelfde zucht wil je duidelijkheid én grote blokken, weliswaar binnen een beperkt spectrum, gaande van gezinspartijen tot sociaaldemocratie. Dat is verontrustend voor een democraat zoals ik.
De radicale tegenstelling tussen laatstgenoemde twee begrippen moet je dringend eens uitleggen, allereerst aan jezelf trouwens, want met wat je daar schrijft lijk je kort en goed een Eénpartijstaat na te streven.

Extra ecclesiam nulla salus est, om ook eens Latijn te spreken.
.
.

19 opmerkingen:

Ben Hoogeboom zei

Marc,
Een goed en gezond 2009 toegewenst!

Uw Ben Hoogeboom.

Marc Vanfraechem zei

Beste Ben,
ik wens jou exact hetzelfde! Ondertussen ben ik ijverig Schopenhauer aan het lezen (wát een grappige, en bijgevolg diepzinnige auteur is dat toch), en ik doe dat met enige haast, want er liggen alweer die eerste twee deeltjes klaar van het Verzameld Werk van Karel de Grote.
Gelukkig heb ik wellicht het meeste daarvan eerder al gelezen ...terwijl ik anderzijds ook weer hoop van niet ;-)

Anoniem zei

Dag Marc,

Je maakt er serieus brandhout van, me dunkt. Ik had de tekst van Bjorn anders gelezen, niet als een journalistiek stuk, maar als een lezersbrief van iemand die voor één keer de regels van z'n vak overboord gooit om te zeggen wat op z'n lever ligt.

Nee, het is geen genuanceerd stuk, het is niet uitgebalanceerd en het is hartsgrondig naïef. Het is - en dat is toch de teneur in jouw stuk - populistisch.

Ik stel me hardop de vraag: wat is er gebeurd nu zelfs een journalist als Soenens zijn toevlucht neemt tot een populistisch stuk dat hij - got(sic)betert - naar een opinieredactie stuurt en dat een opinieredactie dat stuk ook plaatst?

Volgens mij is dit een populistische kreet die tekeer gaat tegen een populistische malaise in de politiek.

Het getuigt van wanhoop, want draai of keer het zoals je wil, de journalistiek heeft niet kunnen verhinderen dat extreem-rechts populistische partijen opgang hebben gemaakt. Ze hebben evenmin kunnen voorkomen dat België sinds de vorige verkiezingen in een communautaire padstelling is verzeild geraakt. Idem voor het politieke establishment, de klassieke meerder- en minderheidspartijen.

Met je aan de regeltjes te houden kom je er blijkbaar niet. Het is iets wat politici al langer begrepen hebben.

Het probleem met zowel de journalistiek als de politiek is dat ze zich verheven wanen boven het populisme, dat ze zich de voorvechters en lichtende voorbeelden wanen van een belangrijke, normatief onderdeel van deze democratische samenleving. Zonder hen en zonder hun regels zou dit land in chaos verkeren.

Schrijnend om te zien dat vandaag net het omgekeerde bereikt is. Of beter: zowel de journalistiek als de politiek verkeren in chaos. En waarom? Omdat ze te arrogant geweest zijn om toe te geven dat ze hun eigen verheven regels met de voeten traden / treden en dat dat meer kwaad dan goed doet.

Er zit meer populisme in de politiek en in de journalistiek dan politici en journalisten willen toegeven. Het hoort er niet, maar ondertussen is het er wel. En in plaats van het te erkennen, herkennen en - wie weet - ook te waarderen (omdat het nu eenmaal deel uitmaakt van hoe mensen zich gedragen in een samenleving als de onze), in plaats van met hun eigen populisme in het reine te komen, verdringen ze dat populisme naar een plaats waar het echt gevaarlijk wordt, naar de achterkamers, de redactieruimtes, de lobby's, het diepste van hun gedachten.

Zeggen dat populisme niet hoort en niet mag is het slechtste wat een samenleving kan overkomen. Dan verplicht je haar om over zichzelf te liegen. En voor je't weet nemen we dat soort leugens voor waar aan en doen we in naam van het allerhande hoog goed vreselijk populistische dingen. Beetje oorlogvoeren bijvoorbeeld. Of freelancers uitmelken. ...

Marc Vanfraechem zei

@ Hannes: Ik zal iets niet gesnapt hebben in jouw mini-essay over populisme, beste, want je lijkt dat stuk van Björn Soenens nu sterk af te vallen? ...terwijl enkele dagen geleden jouw aanbeveling op Facebook toch luidde:
Schitterend stuk van Björn Soenens in De Morgen. De koning mag zijn nieuwjaarsboodschap opbergen.
Iets anders: got schrijf ik wel eens met een t. Dat betekent voor mij net weer iets anders dan met een d.

Anoniem zei

Ik blijf het schitterend vinden omdat ik het zo'n directe uiting vind van dat populisme, niet omdat het sterk geschreven is (want dat is het idd niet).

Al vraag ik me nu wel af of het een soort bekentenis is, of veeleer een uitschuiver 'de schaamte voorbij'.

Aan de nieuwjaarstoespraak van de koning heb ik nooit veel gehad. Omdat die mensen een taal spreken die kitsch geworden is. Het is een vormkenmerk dat zelfs geen oprechte ambitie meer uitstraalt. Het is de barok voorbij.

Is het stuk van Soenens kitsch? Misschien wel. Voor mij is het alvast een andere vorm van kitsch dan het geregelde geprevel van onze vorst.

Er spreekt wanhoop uit. En de ambitie om er iets aan te doen. Naïef verwoord, dat wel, en zeer generalistisch. Maar veeleer dan de betekenis in de woorden en de zinnen te gaan zoeken, denk ik dat ze in de uiting ligt.

Wat denk jij?

Anoniem zei

@Hannes Couvreur
padstelling (sic!)

Marc Vanfraechem zei

@Hel Decker: en zeggen dat ik (die jaren ongeveer niets anders heb gedaan dan geschaakt) daar over had gekeken ;-)
Ik las heel snel, en mijn schakersleven eindigde een kwart eeuw geleden, zeg ik maar gauw.
@Hannes Couvreur: de pointe van jouw inzichten ontsnapt me voortdurend. Misschien komt dat omdat je mij per se iets over populisme gezegd wil laten hebben, maar zulke betekenisloze begrippen nam ik nog nooit in de mond. Misschien doe ik dat ooit toch nog, maar dan moet eerst iemand mij een bruikbare definitie leveren. Aangezien jij het woord moeiteloos hanteert kan je me die misschien wel leveren?
Intussen begrijp ik toch dat jouw oorspronkelijke enthousiasme voor het stuk van Soenens enigszins is bekoeld. Dat lijkt mij een gunstige zaak.

Duplo Duplex zei

Hel Decker.
Hannes was waarschijnlijk verward met De Padt die ze in de korf van BZ hebben gelegd. :-)
Voor het overige doet deze "reactant" mij bijzonder veel denken aan Jos Braet: zie de webstek van Elveebee, VvZ.

Beste Marc, ik ben niet slim genoeg om mij te bemoeien in de discussie al kom ik hier maar al te graag lezen in de hoop iets bij te leren. Al blijkt het niet te helpen gezien ik uw teksten, met veel plezier overigens, meestal twee tot drie keer moet herlezen, met de van Dale erbij, om de pointe enigszins te snappen.

Maar op een dag als vandaag waarbij u de "padstelling" over het hoofd had gezien terwijl ze als een ferme patat in mijn gezicht sloeg voel ik mij toch al een stukje "bijgeleerd".

Waarde heer Vanfrachem, ik dank u te mogen genieten van uw kritische blik en scherpe pen. Al lijkt het egoïstisch maar het is des te gemeend: ik wens u nog vele jaren een "gouden pen".

Anoniem zei

@duplo, @hel: Nee, ik maakte gewoon een toespeling op Marcs "got".

@Marc: ik wil jou niets gezegd doen hebben. Ik spreek nog altijd liefst voor mezelf.

Het gaat er mij niet om me vast te pinnen op redeneerfouten in de tekst van Soenens (een zeer valabele piste, maar niet de mijne) cf. het ontmaskeren van de foute redeneringen van je opponent in een debat.

Ik zie de tekst als een handeling die niet strookt met het handelingspatroon van wat ik van een journalist verwacht (of geleerd heb te mogen verwachten). En daar stel ik me vragen bij. Over mijn verwachtingen bvb (wat is een goeie journalist en waar komt mijn 'definitie' van een goeie journalist vandaan?) en over de reden waarom Soenens nu plotseling (is het plotseling?) op die manier in de pen kruipt.

Je vraagt me om een definitie van het populisme zoals ik de term hanteer. Ik vind het een boeiende uitdaging omdat ik die term tot nu toe niet expliciet gedefinieerd heb. Ik heb er - toch zeker niet zo bewust als jij - over nagedacht. Los daarvan vind ik een standpunt interessanter dan een definitie.

PS: de vergelijking met Jos Braet / LVB is best wel grappig. Ik had gedacht dat ik we zowat tegengestelden waren. Misschien moet ik z'n blog dan toch wat vaker lezen. Het benieuwt me ook om te weten wat die verwantschap betekent.

Marc Vanfraechem zei

@Duplo Duplex: ook mijn beste wensen voor 2009 (en misschien zelfs tot 2011, zoals een bevriende journalist mij schreef).
Bedankt nog voor de uitbundige lof.
Ik probeer altijd zo eenvoudig als mogelijk te zeggen wat ik denk te moeten zeggen, maar soms lukt mij dat minder. Meestal in die gevallen waarin ikzelf twijfel, of als ik veel ineens wil vertellen en vergeet te snoeien.
Moeilijke woorden, zoals bv exhortatief, gebruik ik soms wel, voor het komische effect. Die maken de tekst zelf niet écht moeilijk.
Maar op vage en betekenisloze termen als daar zijn antipolitiek, populisme, jongeren, slachtofferrol, e.d. zul je me ook dit jaar niet gauw betrappen, dat kan ik wel beloven. Zulke gemeenplaatsen duiken in kranten en blogs vaak op, en duiden op pseudo-analyses.
Voor de auteurs zijn ze nuttig, want ze laten alle mogelijke interpretaties toe. Achteraf kunnen zij dan altijd beweren dat ze nét iets anders bedoelden, dat de lezer de ironie niet begrepen heeft &c.
;-)

Marc Vanfraechem zei

Verder had ik wellicht een vertaling moeten geven voor de uitspraak “Extra ecclesiam…”, die aan de IVde E.’se heilige Cyprianus van Carthago wordt toegeschreven: er is geen heil buiten de (politiek correcte) kerk.

Anoniem zei

@Marc
Waar zijn mijn manieren! Ik wens je een sereen, inspirerend en blogvol jaar toe.
@Hannes
Mijn reactie was wat kort, daarom ook voor jou en je enthousiast argumenterende zelf deze wens: leer het less is more beheersen. Denk eerst na over wat jij belangrijk vindt, en zeg het dan in maximum 10 zinnen. Het is zoals een pot kooknat: laat het inkoken tot 2 cm van de panbodem en je hebt een gastronomische saus.

Anoniem zei

Een meesterlijk stukje dialectische kritiek op een demonstratie van onbenullig lijntjes-pissen.
Hoe doe je het toch.
Hou het scherp, Marc, ook in 2009!

Johan Sanctorum

Marc Vanfraechem zei

@Hel Decker: Hel, ik ben dat ook al vaak vergeten, maar hierbij mijn beste wensen! En dank voor al de voorbije en komende reacties.
@Johan Sanctorum: beste wensen ook voor jou Johan, en hou het even scherp (en productief) in 2009! Je bent alvast goed begonnen, want lijntjes pissen is een accurate beschrijving van het Vlaamse journalistiek sneeuwlandschap.

Anoniem zei

@Marc Vanfraechem

Populisme zou ik omschrijven als een soort politiek waardoor men de problemen zodanig vereenvoudigt of gewoon ontkent, dat iedereen denkt over om het even welk onderwerp met even veel gezag te kunnen meepraten als een deskundige.
Eenvoudige staaltjes hiervan zijn: niks geen milieuproblematiek, allemaal verzonnen om ons te kloten en hogere belastingen te kunnen heffen enz..
Een ander staaltje daarvan is: dat het misgaat in België komt door de Walen en de Franstalige Brusselaars, die allemaal links zijn en eigenlijk gewoon maar op onze kosten willen leven.
Nog een ander staaltje: eigenlijk zou men zo snel mogen rijden als men wil, dat is een kwestie van verantwoordelijkheid en bewuste keuze.

Niet populistisch is: de zaken grondig analyseren, niet naar slogans grijpen, durven dingen te vertellen die niet op de onmiddellijke sympathie van de 'mensen' toegesneden zijn.

Voor mij is er dus wel degelijk een duidelijk verschil.Van Rompuy zal ik geen populist noemen, De Decker wel.

groetjes Frans V.

Anoniem zei

Nu ik er aan denk: eigenlijk was Karel van het Reve ook een soort intellectuele populist. De manier waarop hij Darwin en de evolutieleer aanviel, en er in de ogen van de leek brandhout van maakte, had iets populistische.
Ik denk dat de meeste leken (niet biologen) compleet weg waren van de manier waarin nu eens met die saaie Darwin afgerekend werd.Hillenius en Maarten 't Hart, wel biologen, moesten achteraf beamen dat ze vaak niet opgewassen waren tegen het hilarische taalgebruik van Karel.Maar had Karel gelijk? Ik denk het niet, of toch niet helemaal.
Overigens vertel ik je niets nieuws als ik beweer dat Karel zijn mosterd wel heel vaak bij Karl ging halen de zgn Popper.
Hij was een meester in humor, maar ook in een vaak gemakzuchtige nivellering van wetenschappelijke problemen....marxisme, freudisme, darwinisme, literatuurwetenschap, het stelde voor Karel allemaal niet veel voor....ik weet niet of deze eeuw hem daarin zal gelijk geven....maar we hebben gelachen, dat zeker!

Anoniem zei

@hel decker
dank je! :-)

@frans v
bedankt voor je definitie: heel bruikbaar.

wat ik me afvraag, vanaf wanneer kun je je deskundige noemen over iets?

@marc
dat van die gemeenplaatsen neem ik mee.

Marc Vanfraechem zei

@ Hannes Couvreur:
mijn onbegrip komt er niet zomaar: eerst ben je enthousiast over Soenens zijn stuk, het volgende moment vind je het niets, en zelfs slecht. Je zegt dan: “Het is - en dat is toch de teneur in jouw stuk - populistisch.”, maar een moment later ontken je alweer dat je mij dat woord in de mond wilde leggen. Op die manier blijven we aan de gang.

@Frans V.:
Uw definitie van populisme (zoals gezegd niet het onderwerp van mijn blog) is deels wel bruikbaar, maar ze dekt te veel ineens, er valt te veel onder. Natuurlijk beseft iedereen vaagweg dat Dedecker een “populist” is, dat hij bv inzake milieu en snelheidsbeperkingen standpunten heeft waarvan hij hoopt dat ze goed vallen bij de kiezer, maar die geen nauwkeurig onderzoek verdragen. Zoiets kun je populistisch noemen, maar je kunt m.i. beter de term ongefundeerd gebruiken, of weerlegbaar. De term populisme als instrument van analyse houdt wantrouwen tegenover het publiek in, en dus tegenover de democratie zelf. Minstens moet aan de definitie, vind ik, een intentioneel element toegevoegd worden: iemand weet dat hij onjuistheden verkondigt, maar doet dat bewust toch.
KvhR nu een intellectuele populist noemen is wél een mooie vondst, vind ik, want enige kwaadwilligheid kun je hem niet ontzeggen.
Wat Darwin betreft bv, sloeg hij de bal volledig mis: KvhR begreep niet de essentie van Darwin, of wenste die niet te begrijpen (een laatste restant van zijn Marxistische opvoeding? die immers van een gerichte Hegeliaanse geschiedenis moest uitgaan).
Om zijn tegenstanders bv. Dick Hillenius of Maarten ’t Hart te verslaan gebruikte hij dan retorische trucs.
Dat Hillenius en 'tHart die trucs niet altijd konden blootleggen is geen schande, want KvhR was natuurlijk een buitengewoon scherpzinnige geest, die gelijk welke zaak had kunnen verdedigen. Zijn taak was ook eenvoudiger dan die van de biologen. Nochtans, als zij even grappig en scherpzinnig waren geweest als hun tegenstander moesten zij hem kunnen ontwapenen.
De waarheid zegeviert op de duur, daar moeten wij van uitgaan, al kun je daar ook anders over denken. Herman Melville doet dat: “But vain to popularize profundities, and all truth is profound.”
Melvilles pessimisme over het menselijk begripsvermogen wordt ook gedeeld door J.H.Donner: “Wij proberen allemaal te schrijven op een manier, dat Lee Towers ons begrijpen kan, maar soms zijn er echt moeilijke dingen.”

Beste groeten allebei!

Anoniem zei

Vanochtend op weg naar het werk net hetzelfde zitten denken, alleen niet zo scherpzinnig en eloquent verwoord :).

http://victacausa.blogspot.com/victacausa.blogspot.com5edf7b715d0afaa3d68201fa2d94715a304487db.html