Het vrouwtje is jonger geworden

.

Soms zijn literaire clichés zo onweerstaanbaar dat zelfs moderne dichters er niet doorheen kunnen zien, ook al maken zij in hun eigen werk veelvuldig gebruik van dezelfde clichés, vaak terecht trouwens.

Een voorbeeld van zo’n cliché –je ziet het op WorldPressPhoto, Youtube, FaceBook en dergelijke– is dat van de oude cellospeler die geconcentreerd zijn melodietje strijkt terwijl rondom hem, in de nog oudere stad waar hij altijd geleefd heeft, alles in puin wordt geschoten. De eerste keer dat die oude muzikant opdook was meen ik in Sarajevo, maar naderhand kwamen er enkele bisnummers in andere steden.
De meest recente variatie op dit thema is het kussende koppeltje, dat in Athene rustig doorgaat met zijn activiteiten terwijl een bataljon politiemannen op hen komt afgestormd.

Bij Karel van het Reve, in deel zeven van het Verzameld Werk (Van Oorschot, 2011) op de pp. 485-6  lezen we over weer andere, oudere variaties. Het ging bij van het Reve over de barricades die de aanhangers van Jeltsin opwierpen voor het Witte Huis in Moskou.

Een verslaggever meldde toen:
.
“Ik brak bijna in tranen uit toen een heel oud vrouwtje met een boodschappentas naar de barricade toeliep, haar tas neerzette, zorgvuldig uit die tas drie bakstenen haalde en op de barricade legde. Ze sloeg een kruis en ging weg.”

Een indrukwekkend tafereel. Maar toch dacht ik meteen: “ Waar heb ik dat oude vrouwtje meer gezien?” Ik herinnerde me drie keer.

Een Engelse officier die in 1943 in Zuid-Italië aan land ging en met zijn jeeps het land in trok, vertelt in zijn memoires, hoe hij en zijn mannen in ieder dorp door juichende Italianen begroet werden. ‘In een van de dorpen kwam een oude vrouw op ons af met een kan water en een ei, alles wat ze bezat, zei ze, want ze was heel arm.’

Ga je nog  verder in de geschiedenis terug, dan kom je bij het oude vrouwtje dat een bosje hout kwam leggen op de brandstapel van de ketter Jan Hus, toen die op 6 juli 1415 door christenen verbrand werd wegens een theologisch meningsverschil. ‘O heilige eenvoud,’ moet Hus toen geroepen  hebben.

Het bij mijn weten eerste optreden van dat oude vrouwtje vinden we in  de Heilige  Schrift, Marcus 12;41-44: ‘En Jezus, gezeten zijnde tegenover de schatkist, zag, hoe de schare geld wierp in de schatkist; en vele rijken wierpen veel daarin. En er kwam een arme weduwe, die twee kleine penningen daarin wierp, hetwelk is een oort. En Jezus, Zijn discipelen tot Zich geroepen hebbende, zeide tot hen: Voorwaar, Ik zeg u, dat deze arme weduwe meer ingeworpen heeft, dan allen, die in de schatkist geworpen hebben. Want zij allen hebben van hun overvloed daarin geworpen; maar deze heeft van haar gebrek, al wat zij had, daarin geworpen, haar gansen leeftocht.’

Als ik de geschiedenis van de staatsgreep van Janajev en de zijnen moest opschrijven, dan zou ik heel voorzichtig zijn met dat oude vrouwtje. Ze houdt zich soms honderden jaren koest, maar als de historische situatie het maar even toelaat komt zij tevoorschijn met dat penningske, dat brandhout, dat ei of die bakstenen.

Achteraf, 9 november 1991

.

;

________________________________
noot van 25 maart:  gisteren, in het programma "Répliques" van Alain Finkielkraut, kwam het oude vrouwtje alweer langs. De auteurs Myriam Anissimov en Olivier Rolin bespraken de roman "Leven en Lot" van Vasili Grossmann, en zij waren, zoals Emmanuel Levinas voor hen, bijzonder geroerd door haar optreden in dat boek: