Niet alleen in Frankrijk, ook in Duitsland beweegt heel wat

Eric Gujer is chef-redacteur van die krant, en bij de komende verkiezingen in Duitsland voorziet hij een afstraffing voor de Ampelkoalition van socialisten, liberalen en groenen. Nu voorziet iederéén dat debacle wel, maar hij verwoordt het naar mijn smaak grappiger. Een bij ons redelijk bekende senior writer zou hier met recht kunnen spreken over 'sporen van ironie'.

De situatie in Duitsland is behoorlijk grimmig.

De schuldigen zijn tenminste duidelijk.

[…] Scholz en Habeck staken zelfs de draak met wie kritiek leverde. De kanselier spotte dat de klacht de groet van de koopman was.* De minister van Economie wuifde de bezorgdheid weg met de luchtige opmerking dat bakkers niet failliet gaan zonder klanten, ze verkopen alleen geen broodjes meer. Met de bakkersjongen Habeck bakt Duitsland alvast veel kleinere broodjes.** […]

Minister van Financiën Christian Lindner ziet zichzelf als de meest onschuldige van de drie onschuldige slachtoffers. De liberalen proberen de indruk te wekken dat ze niets te maken hadden met de magere balans. Maar voor een coalitie geldt hetzelfde als voor een dievenbende: samen geklist, samen gehangen. […] De SPD, de Groenen en de FDP zullen een pak stemmen verliezen, en zullen in de nederlaag nog voor een laatste keer verenigd zijn. […]

De Zwitsers willen meer pensioen, maar niet meer snelwegen: het verleden in plaats van de toekomst. Uitbouw van de infrastructuur is taboe omdat zoiets meer immigranten zou kunnen aantrekken. Zwitserland is bang voor de gevolgen van groei. In Duitsland kun je zien wat er gebeurt als groei uitblijft.

____________

  * niet italiek in de tekst, ook verderop niet.
** kleinere Brötchen backen: nicht prahlen, sich zurücknehmen.

In Frankrijk beweegt ineens veel

Bij CNews verklaarde de advocaat Arno Klarsfeld: 

In 1940 waren er in Europa negen miljoen joden. Zes miljoen zijn er gedood bij de Shoah, maar in de jaren vijftig waren er nog drie miljoen. Vandaag nog iets meer dan een miljoen. Europa wordt dus een jodenvijandige regio. Terwijl bijvoorbeeld Frankrijk geen antisemitisch land is, maar dan wel met een extreemlinks dat het smeulende antisemitisme aanjaagt, en islamisten die een deel van de jeugd van de banlieues verzieken. Maar dan zie je ook een partij zoals het Rassemblement National, uit extreemrechts voortgekomen, die officieel het antisemitisme achter zich heeft gelaten en vandaag de joden verdedigt. Dat is toch een opmerkelijk feit en een belangrijke omslag in de politieke geschiedenis van Frankrijk. Vandaag heeft het Rassemblement National, al is het voortgekomen uit extreemrechts, dit antisemitisme achtergelaten en is het, althans voor mij of voor mijn vader,* niet langer een partij van extreemrechts maar een populaire of populistische partij, al naargelang de mening die men over die partij heeft.

__________

* Beate en Serge Klarsfeld wisten bijvoorbeeld Klaus Barbie voor de rechter te brengen.

Een vonnis met een bijsluiter

Bij CNews hoor je dingen die je elders niet hoort.

Vandaag viel het vonnis in de zaak van Pierre Palmade, de Franse komiek die onder invloed van drugs en alcohol, na drie dagen feesten zonder slaap (de bijslaap met zijn vriendjes niet meegerekend) het stuur nam en in een frontale botsing een vreselijk ongeluk veroorzaakte waarbij vier mensen zwaar gewond raakten, waaronder een zes maand zwangere vrouw die haar kind verloor.

Het zeer lichte vonnis van vijf jaar gevangenisstraf, waarvan drie jaar voorwaardelijk, werd onherroepelijk uitvoerbaar verklaard, zodat een eventuele beroepsprocedure geen opschorting inhoudt. Op die manier wordt dit grondwettelijk gewaarborgde rechtsmiddel sterk ontkracht, en verliest het deels zijn zin.

Zo’n beschikking is zéér uitzonderlijk volgens de panelleden bij CNews, de advocaat Gilles-William Goldnadel en de oud-magistraat Georges Fenech. Goldnadel zei dat hij dit in zijn lange carrière nog niet had meegemaakt, en Fenech zei dat het onder strikte voorwaarden wel kón voorkomen – bij onmiddellijk gevaar bijvoorbeeld – maar dat rechters die striktheid sinds een paar weken heel breed interpreteerden.

Wat mag dat betekenen ‘sinds een paar weken’? Vóór een paar weken werd, in de zaak Marine Le Pen, deze zeer uitzonderlijke eis ook gesteld door het Openbaar Ministerie – uitspraak valt begin volgend jaar. Velen waren verwonderd, want het enige onmiddellijke gevaar was dat zij zich kandidaat zou stellen voor het presidentschap. Vandaar dus die eis, Trump indachtig, dat zij voor vijf jaar onverkiesbaar zou zijn, ook in geval van een beroepsprocedure.

Volgens Goldnadel nu, heeft men ter gelegenheid van de immens gemediatiseerde zaak Palmade (die natuurlijk geen beroep zal aantekenen, hij zou wel gek zijn als recidivist die veertien jaar riskeerde) willen aantonen dat die maatregel, ook al kwam hij hier niet te pas, toch niet zó uitzonderlijk was. En Fenech voegde daaraan toe ‘les juges se tiennent’.

Deugdzaamheid heeft in Frankrijk een bijklank

Bij het proces van Marine Le Pen in Parijs,* gebruikte de openbare aanklager termen als ‘opschonen’, ‘uitzuiveren’ en dergelijke, en die deden de oud-magistraat Georges Fenech bij CNews huiveren.

In Frankrijk speelt het gewicht van de geschiedenis, en een oud-magistraat die bezwaren oppert als een confrater ergens schoon schip wil maken denkt dan vanzelfsprekend aan de Franse Revolutie, en aan de onkreukbare Robespierre, l’incorruptible. Die man gebruikte namelijk ook uitdrukkingen als assainir le corps politique républicain, het politieke corps van de Republiek opschonen. Zelfs terreur vond hij noodzakelijk: La terreur n’est autre chose que la justice prompte, sévère, inflexible ; elle est donc une émanation de la vertu. Terreur is niets anders dan snelle, strenge, onverbiddelijke rechtspraak; zij is dus een emanatie van de deugd.

Georges Fenech: Nettoyer, purger la classe politique? Il y a un côté véritablement vertueux, qui me fait un peu peur. Assainir ce monde-là, assainissement, vous voyez?
De politieke klasse opschonen, uitmesten? Daar zit een waarlijk deugdzaam kantje aan dat me een beetje bang maakt. Uitzuiveren dat wereldje. Zuivering, snap je?
Pascal Praud: La corruption me dégoûte, la vertu me donne le frisson.
Corruptie doet me walgen, deugdzaamheid doet me huiveren.

Praud citeert hier niet Robespierre, maar de scenarist en dialoogschrijver Michel Audiard, die in Mort d'un pourri Alain Delon liet zeggen: Les deux fléaux qui menacent l'humanité sont le désordre et l'ordre. La corruption me dégoûte, la vertu me donne le frisson.
De twee plagen die de mensheid bedreigen zijn wanorde en orde. Corruptie doet me walgen, deugdzaamheid doet me huiveren.

_________

* Marine Le Pen staat samen met 24 anderen terecht omdat fondsen, bedoeld om parlementaire medewerkers in het Europees Parlement te betalen, gebruikt werden om hen voor haar partij te laten werken.
Het Openbaar Ministerie eist een gevangenisstraf van vijf jaar voor Le Pen, waarvan twee jaar voorwaardelijk, vijf jaar onverkiesbaarheid (toepasselijk, zelfs in geval van hoger beroep, waardoor dit rechtsmiddel uitgehold wordt), en een boete van 300.000 euro. Als de rechter de aanklager volgt, kan zij geen kandidaat zijn bij de presidentsverkiezing van 2027.

Over een wit been, en over witheid in het algemeen

Wélk been, zijn linker- of rechterbeen heeft kapitein Ahab verloren en door een walviskaak vervangen?
Umberto Eco schreef in 2003 in zijn boek Dire quasi la stessa Cosa, Esperienze di Traduzione (een boek over vertalen …dat ik in de Franse vertaling las):
In Moby Dick heeft Melville nergens aangegeven wélk been kapitein Ahab mist. Of dit detail cruciaal is om de ambiguïteit en de mysterieuze aura rond deze verbijsterende figuur te versterken kun je je afvragen, maar als de auteur die ongewisheid heeft laten bestaan dan had hij daar zijn redenen voor en dat moeten we respecteren. Toen John Huston de roman naar film 'vertaalde',* kon hij niet om een keuze heen en besloot hij dat Gregory Peck niet langer zijn linkerbeen zou hebben. Melville kon dit in het ongewisse laten, Huston niet.

Dat Melville ons niet heeft willen verduidelijken om welk been het ging, zegt Eco, is zijn keuze en een (tekst-)vertaler die dat op eigen houtje wél zou doen, moet door zijn uitgever op staande voet buiten de deur worden gezet. Compleet akkoord.

Maar nu is het een tijd geleden dat ik Moby-Dick nog eens las, en aan twijfel ten prooi vroeg ik ChatGPT.com hoe het precies zat met dat ivoren been? Waar Melville die kwestie misschien toch verduidelijkt mocht hebben? Ik kreeg als antwoord: In Herman Melville's Moby-Dick, Captain Ahab is missing his right leg.

Het programma gaf Umberto Eco dus ongelijk, terwijl alle serieuze lezers en commentatoren zich altijd al hebben afgevraagd waarom Melville zelf hen dat niet had verteld.
Ik stelde dezelfde vraag nu opnieuw, lichtjes anders geformuleerd, en kreeg als antwoord: The leg that Ahab is missing is his left leg.

Mijn vermoeden hier was dat ChatGPT, hoe belezen ook, zich op de verfilming baseerde. Ik stelde de vraag dus ten derden male, alweer anders geformuleerd, en kreeg het juiste antwoord!
In Moby-Dick, Herman Melville never explicitly states which of Captain Ahab's legs was missing. This ambiguity has been noted by scholars and readers alike.

Driemaal is scheepsrecht, en iedereen leert bij, zodus ook ChatGPT.

Dan nu een andere kwestie, die jammer genoeg alleen Gentenaars zal interesseren. Melville beschrijft overvloedig de zuivere witheid van de monsterachtige walvis, en geeft tal van voorbeelden waarin precies die witte kleur zo angstaanjagend is: ijsbergen, ijsberen, de witte punten van hoge golven en nog meer. En hij besluit zijn opsomming …in Gent, bij Artevelde!

Nor, in some historic instances, has the art of human malice omitted so potent an auxiliary. How wildly it heightens the effect of that passage in Froissart, when, masked in the snowy symbol of their faction, the desperate White Hoods** of Ghent murder their bailiff in the market-place!

Barber van de Pol vertaalt heel mooi:
Ook blijkt uit historische voorbeelden dat de kunst van de menselijke arglist dit zo machtige hulpmiddel niet heeft versmaad. Wat wordt het effect in die passage bij Froissart niet versterkt doordat de vertwijfelde Witkappen** van Gent vermomd in het sneeuwwitte symbool van hun factie hun schout op het marktplein vermoorden!

_________________

  * Een intersemiotische vertaling of transmutatie. Geen vertaling van een tekst naar een andere tekst, maar naar een ander medium.
** White Hoods heten de Witte Kaproenen in het Engels, maar dat zij Artevelde hebben vermoord klopt niet: dat deed de hoofdman van de wevers, Geeraart Denys, en ook deed hij dat niet ‘in the market-place’ maar in Arteveldes huis aan de Kalandenberg. →

Moby Dick

Vertaling en nawoord Barber van de Pol

Athenaeum – Polak & Van Gennep

Amsterdam 2016

Moby-Dick

An authoritative text

Reviews and letters by Melville

Analogues and sources

Criticism

Edited by Harrison Hayford ⸱ Herschel Parker

W.W. Norton & Company

1967 New York⸱London

Umberto Eco

Dire presque la même chose

Expériences de traduction

Traduit de l'Italien par Myriem Bouzaher

Le Livre de Poche - Biblio essais

Grasset & Fasquelle 2006

Laat hoorngeschal weerklinken!

 Sint Hubertus, wiens naamdag vandaag valt en met prachtig hoorngeschal gevierd wordt, is de patroonheilige van de jagers (wel met Sint Sebastiaan als concurrent). Hij is ook de schutsheilige van paarden en honden, en beschermt ons tegen hondsdolheid. Na een mondain leven had hij zich bekeerd, toen bij een jachtpartij een hert met een lichtend kruis tussen zijn geweitakken niet was weggevlucht, maar zich juist naar hem had toegewend. Een wonderlijke gebeurtenis die vóór hem ook Sint Eustachius had meegemaakt.

Het mag dus niet verwonderen dat baron Munchausen iets gelijkaardigs beleefde, maar dat verhaal stond hier eerder al.
Dat een kersenboom op een hertenkop kan gedijen is aannemelijk want de baron had het dier ooit met kersenpitten beschoten, maar, vroeg de baron zich af: hoe in ’s hemelsnaam was destijds dat kruis op de kop van Sint Hubertus’ hert geraakt?

Als man van de Verlichting gelooft hij niet in wonderen, evenmin als Raspe trouwens, en dus zoekt hij een redelijke verklaring. Hij vindt die niet, en houdt het bij een veronderstelling:

Who knows but some passionate holy sportsman, or sporting abbot or bishop, may have shot, planted, and fixed the cross between the antlers of St. Hubert's stag, in a manner similar to this? They always have been, and still are, famous for plantations of crosses and antlers; and in a case of distress or dilemma, which too often happens to keen sportsmen, one is apt to grasp at anything for safety, and to try any expedient rather than miss the favourable opportunity. I have many times found myself in that trying situation.

Wie weet, of niet een fervente vrome jager, of een op jagen beluste abt of bisschop, het kruis op een soortgelijke manier tussen het gewei van Sint-Hubertus' hert heeft geschoten, geplant en gefixeerd? Zij hebben altijd al bekendgestaan, zelfs nu nog, voor het planten van kruisen en hoorns.* En in een noodgeval of bij een dilemma, wat verwoede jagers zo vaak overkomt, neem je voor je veiligheid toch om het even wat te baat, en beproef je elk middel, liever dan een mooie kans te missen. Meermaals heb ik mij in die benarde situatie bevonden.

Bij Godfried Bomans lezen we:

En wie weet, of niet een jagende abt of bisschop in vroeger tijden het Hubertus-kruis op een dergelijke manier op die hertekop gekregen heeft? Zijn zulke prelaten soms niet bedreven in het planten van kruizen tussen stekels? En dan: neemt een mens niet liever elk middel te baat dan in een mislukking te berusten? Zo althans vergaat het mij.

Bomans vertaalt onderhoudend, maar vrij en soms heel beknopt. Mogelijk moest dat zo van de uitgever, of het was zijn eigen keuze, maar hier geeft hij bijna een resumé: hij laat het verschil weg tussen fervente jagers (zoals de baron) en liefhebbers (zoals die sporting abten en bisschoppen) en zijn lezer verneemt ook te weinig over Munchausens distress en dilemma. Wat verder die stekels mogen betekenen is mij een raadsel.

Karel van het Reve zei dat een vertaler moet vertalen 'wat er staat'. Een strenge eis die weliswaar geen letterlijkheid inhoudt, maar toch de richting uitgaat van wat de Fransen un sourcier noemen, een vertaler die getrouwheid aan de bron het belangrijkste vindt. Aan de andere kant vinden we dan le cibliste, die de brontekst naar zijn hand zet, in het belang van de verstaanbaarheid, de elegantie van zijn eigen tekst of het gemak van de lezer, zijn doelwit. Het blijft een dilemma.

__________

* 'Antler' is 'gewei', of 'Geweih' in het Duits, en niet 'hoorns'. Maar Bürger vertaalt: Denn diese Herren waren ja von je und je wegen ihres Kreuz- und Hörnerpflanzens berühmt und sind es zum Teil noch bis auf den heutigen Tag. Brouwers vertaalt: Deze heren waren immers zeer bekwaam in het kruis- en hoornplanten en zijn dat trouwens voor een deel tot op de huidige dag nog steeds. Nu was Duits natuurlijk ook Raspes moedertaal, en dat Hörnerpflanzen, hoorns zetten zal ook bij hem gespeeld hebben. Umberto Eco omschreef vertalen als dire presque la même chose, en daar heb ik in dit geval vrede mee.

Kaars en bril

 

Een moedige socialist aan het woord bij Pascal Praud (CNews). In Frankrijk verandert wel een en ander.

André Vallini: Ik erken één ding, beste Pascal: Links, een bepaalde linkerzijde, die waarin ik mij herken, het republikeinse links dat zich om de openbare orde bekommert, heeft er een tijdje over gedaan voor het de ogen opende. Ik herinner mij dat ik in 1993 kandidaat was bij de parlementsverkiezingen, en ikzelf een wat naïeve redevoering hield waarin ik zei: De onveiligheid is niet wat men gelooft. Er is een gevoel van onveiligheid. Ik erken dat ik die redevoering gehouden heb. In de jaren negentig bleven wij ten achteren bij de realiteit. Vandaag gaan de ogen open – bij mij dan toch.

Vincent Hervouët: In verband met die naïviteit is er iets merkwaardigs. Men ziet de realiteit niet onder ogen, of kan ze niet zien, en tegelijk is er die veroordeling van diegenen die haar wel onder ogen nemen. Zij worden in de ban gedaan, verdacht gemaakt, in diskrediet gebracht. Hen wordt het woord ontzegd, en heel de politieke scene wordt opgezet rond het verbod op dat discours. Precies daar zit een probleem. Het volstaat niet zomaar te zeggen: vanzelfsprekend is er een verband tussen delinquentie, drugshandel, illegaliteit, een aantal immigranten et cetera – en anderzijds toch nog zeggen: wie dat zegt telt voor minder dan niets, wie dat zegt diskwalificeert zichzelf en heeft geen recht van spreken meer. Daar zit toch echt een probleem.