Een Egyptische christen over de Arabische Lente

.
De journalist Gauthier Rybinski van France24 ontvangt de jezuïet Henri Boulad, en vraagt hem wat hij denkt van de Egyptische verkiezingen, en van de verhouding tussen islam en democratie. Boulad is van Syrisch-Italiaanse afkomst, in Egypte geboren in 1931, en hij heeft er ook altijd gewoond, op zijn studietijd in Frankrijk en de VS na. Nu vrees ik dat de man niet denkt zoals de doorsneejournalist hier het graag heeft, maar enige expertise zal onze journalist hem toch niet kunnen ontzeggen, ook niet als hijzelf eens op het Tahrirplein heeft gestaan, en daar een Egyptische iPadbezitter zijn verhaal heeft horen doen in het Engels.

Boulad kijkt uit naar wat de moslimbroeders en president Morsi zullen presteren. Want wat Morsi ook vertelt over democratie en dergelijke, en wat bij sommigen erin gaat als gesneden brood, hij gelooft het niet. Als theoloog en nog meer als Egyptische christen kent hij de islam grondig, met alle tactieken en valstrikken. Volgens hem is de islam onverenigbaar met de democratie. Ja, de man is niet politiek-correct.
Hieronder mijn transcriptie en vertaling, maar eerst een paar termen die Boulad zomaar gebruikt:

Ulema ( علماء; meervoud van عالِم Ālim “geleerde”)
Tafsīr ( تفسير‎ “interpretatie”)
Taqiyya ( التقية “vrees, verdediging”)
Muʿtazilah ( المعتزلة‎ “isolationisten”)
Ijtihād ( اِجْتِهاد “denkoefening”)

Comment qualifier politiquement le fondamentalisme musulman en Egypte aujourd’hui ?
Le fondamentalisme musulman se veut être un retour aux sources de l’islam, c’est-à-dire à l’islam médinois, qui a été l’islam reconnu, accepté par les ulémas de toutes les confessions de l’islam sunnite et qui est en train de gagner le monde entier à travers la Confrérie des Frères musulmans.

Le monde entier, c’est-à-dire le monde arabo-musulman, ou l’ensemble du monde ?
Le monde arabo-musulman dans une première étape, l’Europe dans une deuxième étape, le Canada et les Etats-Unis dans une troisième étape, et puis le reste. En d’autres termes, le plan des Frères musulmans et des islamistes de façon plus large, est une reconquête du monde, ou une conquête du monde à l’islam.

Cette conquête, elle passe par une régression, par quelque chose finalement de réactionnaire sur un certain nombre de principes, ou bien est-ce que c’est un islam nouveau ?
Non ce n’est pas un islam nouveau, c’est l’islam le plus pur, le plus traditionnel qui soit…

Le plus pur c’est ambigu comme terme.
Le plus pur, c’est-à-dire tel que l’islam s’est défini au dixième siècle, en refusant trois principes fondamentaux: que le coran est incréé, et non créé, alors que les philosophes de l’époque, les mutazilites, avaient opté pour un coran créé; deuxième option, que les versets médinois qui sont des versets appelant à la guerre à la violence et à l’intolérance, remplacent les versets mecquois, qui étaient des versets mystiques et religieux et ouverts.

Là, ça veut dire par exemple que les musulmans au pouvoir en Egypte sont pour la première option de ce que vous venez de dire, c’est-à-dire qu’il y a cette interprétation [absolument...], on va dire violente, des effets du coran?
Fondamentalement. Fondamentalement, mais comme en islam il y a le principe de la taqiyya, la taqiyya c’est cette technique ou cette stratégie de mensonge, de duplicité, pour tromper l’autre si c’est pour le bien de l’islam. Et donc, c’est non seulement un droit, c’est un devoir pour tout musulman, pour atteindre son but, qui est l’islamisation du monde, de mentir, de tromper l’autre, et ceci en toute, en toute impunité si je puis dire.

Et ça veut dire donc que pour vous il n’y a pas d’islam qui puisse s’accommoder de la démocratie? On pense souvent à la Turquie quand on dit cela. Est-ce que c’est une vue de l’esprit?
C’est une vue de l’esprit. L’islam, l’islam turque est provisoirement, disons tolérant, ouvert, mais, il y a incompatibilité totale entre islam et démocratie, incompatibilité totale entre islam et laïcité. Et les musulmans qui sont pour la démocratie et la laïcité, trahissent l’islam, tel que le proclament les fondamentalistes.

Mais en même temps ils restent musulmans profondément, quand même.
Ils restent musulmans, mais ce n’est pas l’islam orthodoxe. C’est un islam à la sauce, moderne. C’est peut-être le seul compatible avec la modernité, mais lorsque, c’est là que l’islam est dans l’impasse. J’avais comme titre de conférence l’année dernière: «L’islam peut-il se réformer sans se dénaturer?» L’islam peut-il se moderniser sans se dénaturer? Je mets ça sous forme de question, mais pour moi la réponse est: il ne peut pas. Il ne peut pas demeurer islam sans se dénaturer.

Donc ce que vous dites, c’est que finalement l’islam originellement a dans ses entrailles, le fondamentalisme que l’on connaît aujourd’hui?
Absolument.

Et qu’il n’y a pas d’exceptions?
Il y a des exceptions, mais qui sont des dérives par rapport à l’islam qui s’est toujours voulu ce que je viens de dire. Le combat se joue au dixième siècle à peu près, n’est-ce pas. Donc je vous disais: coran incréé donc intouchable, deuxièmement versets médinois remplacent, abrogent les mecquois. Et troisième option: interdit de réfléchir après le dixième siècle, c'est ce qu’on appelle la fermeture de la porte de l’ijtihād. Et tous les musulmans intellectuels qui ont tenté une réforme de l’islam, se sont faits eux assassinés, ou mis à l’écart, ou condamnés. Dont nous avons un grand nombre de cas.

L’occident face à cela, vous trouvez qu’il se comporte en instance critique, ou bien craintive, ou bien est-ce qu’il y a la réparation d’un complexe colonial vis-à-vis d’anciens territoires, ou on accepterait l’islamisme au nom de la différence ou du respect à la différence des peuples?
L’occident vit dans un complexe de culpabilité par rapport au passé et cherche à racheter cela. Et dès que, au nom de ses propres principes de démocratie et de liberté il combat l’islamisme, il se fait taxer d’islamophobie. L’islamophobie, c’est la nouvelle arme des Frères musulmans actuellement en occident, pour pénétrer comme dans du gâteau, n’est-ce pas. Et à mon avis, à mon avis l’occident est d’une naïveté monumentale, par rapport à ce qui se passe actuellement. Cette infiltration progressive de l’islam en occident, qui est un plan clair comme le jour, mais que beaucoup ne veulent pas voir, pour ne pas se faire traiter…

Comment est-il si clair ce plan? Parce que, au fond vous êtes en train de me décrire un mouvement de type fascisant, le fascisme vert. C’est un peu ça que vous me décrivez.
Absolument. Mais, allez écouter les discours dans les mosquées le vendredi à travers tout le monde arabe et musulman. Écoutez ! Écoutez ce qu’ils disent, n’est-ce pas. N’écoutez pas ce qu’on vous dit autour de tables rondes à Paris ou à Washington, n’est-ce pas. Écoutez ce qu’ils disent. Ils disent: notre projet est de conquérir le monde par tous les moyens, n’est-ce pas, et les occidentaux sont assez gentils, assez naïfs pour croire les propos que nous leur tenons. C’est pour ça que le discours de Morsi en ce moment, disant, on aura… je suis le chef de tous les Égyptiens, ne craignez rien, démocratie, laïcité… mais c’est pas possible, ça ne va pas ensemble, n’est-ce pas.

C’est inconsubstantiel finalement, vous dites.* De manière intrinsèque l’islam n’est pas perméable à une forme de modernité qui est la démocratie.
Non.

Absolument pas ?
Non. L’islam tel qu’il s’est choisi, tel qu’il s’est voulu. Qu’il y ait des musulmans qui pensent comme ça, par exemple un Abdennour Bidar, ou [xxx], ou d’autres, n’est-ce pas, qui, qui veulent promouvoir l’islam moderne, l’islam démocratique, l’islam républicain: ils sont de bonne foi, et ils voient que c’est la seule issue, la seule possibilité. Mais ils se font condamner par les autres. Et qui a raison? Mais, ce sont les autres, qui disent : tu n’es pas fidèle aux principes de l’islam.

Euh, alors, je parlais de l’occident. Il y a deux attitudes, il y a une attitude une précédente qui consistait finalement à ne pas remettre en cause des régimes autocratiques, despotiques, par la peur justement de l’islamisme, et maintenant vous craignez que l’on soit trop tolérant, trop laxiste vis-à-vis de l’islamisme tel qu’il se présente aujourd’hui?
Peut-être c’est la seule issue pour que l’islamisme fasse tomber le masque n’est-ce pas. Peut-être que, il faut qu’il passe par la prise de pouvoir, et montre son incapacité à gérer une société avec sa charia, qui n’a aucune réponse à apporter aux problèmes contemporains, pour que finalement on se dise, bon, voyez. Mais, la preuve c’est en Égypte-même. Le passage… ils ont perdu cinquante pourcent de leurs voix, entre les législatives et les présidentielles.

Et ça, vous dites, c’est le résultat de l’usure déjà, du pouvoir?
Non, c’est le résultat du fait que les Égyptiens ont démasqué ces islamistes en disant : ils nous mentent. Et leurs pseudo-solutions ne sont pas des solutions. C’est pour ça qu’ils ont perdu une crédibilité considérable entre les législatives et le présidentielles. Par conséquent moi je pense que, d’une certaine manière l’accession de Morsi à la présidence est une bonne chose. Pourquoi? Parce que elle va permettre de voir au jour ces gens-là, dans leur absence de solutions à des problèmes réels concrets.

Donc, bas le masques !
Oui, bas les masques, et montrez-nous ce que vous pouvez faire. Heu, c’est pour ça finalement que j’étais assez content de la victoire de Morsi, parce que la victoire de Shafik aurait amené une guerre civile pratiquement, des massacres, des, des, bon. Maintenant montre ! Tu voulais le pouvoir, tu as le pouvoir. Montre-nous ce que tu sais faire. Alors, on verra. Évidemment nous sommes dans l’incertitude totale, mais au moins les choses sont claires, et on va vers un examen, un test de vérité, ce que j’appellerais.

Est-ce que il y a une alternative à ce fondamentalisme? Une alternative politique je veux dire, aujourd’hui en Égypte.
Non. Non, la démocratie n’est pas une alternative parce qu’elle est refusée par les autres. Ils vont s’accrocher, ils vont lutter, ils seront jetés en prison, ils seront torturés, mais ils continueront leur combat. Ce sont des irréductibles, les islamistes sont des irréductibles. Appelez ça Frères musulmans ou salafistes, c’est du pareil au même, n’est-ce pas. C’est-à-dire que, c’est une chose, ils sont, c’est un fascisme, c'est-à-dire, une idéologie totalitaire, n’est-ce pas, qui refuse toute autre alternative et tout autre perspective, autre que la leur. Alors, euh, et l’occident, l’occident est très mal armé pour faire face, parce que, il ne veut pas écouter d’autre voix que la sienne. Nous, chrétiens d’orient qui ont vécu ça, moi en 1860 mon grand-père a échappé à un massacre de vingt mille chrétiens à Damas. Bon. Nous avons ça dans notre chair. J’ai rencontré encore ces derniers jours deux anciens, deux arméniens qui ont échappé au génocide. Celui qui a vécu une réalité, peut en parler en connaissance de cause. En occident, nous sommes en des catégories abstraites, et dans un politiquement correcte qui est en train de vous tuer.

* (in)consubstantiel: de journalist gebruikt een term uit de theologie (zowel katholiek als protestants), waarmee de eenheid van de Drievuldigheid wordt aangeduid, of de gelijktijdige aanwezigheid in brood en wijn, van het lichaam en bloed van Christus: wezenseen.

Waar kunnen we politiek gesproken het moslimfundamentalisme vandaag in Egypte plaatsen?

Het moslimfundamentalisme wil een terugkeer zijn naar de bronnen van de islam, dus de islam van Medina, die ook de islam is die erkend en geaccepteerd wordt door de oelema van alle strekkingen in de soennitische islam, die met de Moslimbroederschap bezig is om de hele wereld te veroveren.

De hele wereld, bedoelt u dan de Arabisch-mohammedaanse wereld, of de wereld in zijn geheel?

In een eerste fase de Arabisch-mohammedaanse wereld, Europa in een tweede fase, Canada en de Verenigde Staten in een derde, en vervolgens de rest. Anders gezegd, het plan van de Moslimbroeders en meer algemeen van de islamisten, is een herovering van de wereld, of een verovering van de wereld voor de islam.

Die verovering, gaat die gepaard met een regressie, met een uiteindelijk reactionaire houding wat betreft een aantal principes, of is het een nieuwe islam?

Nee, het is geen nieuwe islam, het is de meest pure, de meest traditionele islam die er is…

De meest pure is een ambigue term.

De meest pure betekent, de islam zoals hij zichzelf heeft gedefinieerd in de Xde eeuw, door drie fundamentele principes af te wijzen: dat de koran ongeschapen is, en dus niet gecreëerd werd, terwijl de filosofen van die tijd, de mutazilieten, het bij een gecreëerde koran hielden; tweede keuze: dat de verzen van Medina, die tot oorlog, geweld en onverdraagzaamheid oproepen, de Mekkaanse verzen zouden vervangen, verzen van mystieke en religieuze, ruimdenkende aard.

Dat betekent dus bijvoorbeeld dat de moslims die in Egypte aan de macht zijn, gekozen hebben voor die eerste visie zoals u die daarnet noemde, en dat met andere woorden die interpretatie geldt die [absoluut…], laten we zeggen een gewelddadig effect aan de koran toemeet?

Geheel en al. Geheel en al, maar de islam kent nu eenmaal een principe dat taqiyya heet, en taqiyya is die techniek of strategie van leugen en dubbelzinnigheid, om de ander te bedriegen, als het maar voor het heil van de islam gebeurt. Dat is niet enkel een recht, het is voor elke muzelman een plicht, en dit in complete, totale straffeloosheid om het zo te zeggen.

En dat betekent dus, dat er voor u geen islam kan bestaan die zich in de democratie zou kunnen vinden? Wie dat volhoudt denkt vaak aan Turkije. Is dat een zinsbegoocheling?

Het is een zinsbegoocheling. De islam, de Turkse islam is voorlopig, laten we zeggen tolerant, open, maar er is een totale onverenigbaarheid tussen islam en democratie, een totale onverenigbaarheid tussen islam en de lekenstaat. En de moslims die voor de democratie en voor de lekenstaat zijn, verraden de islam, zoals die door de fundamentalisten wordt verkondigd.

Maar tegelijk blijven ze in hun binnenste toch wel moslims?

Zij blijven moslims, maar dat is geen orthodoxe islam. Het is een islam met een modern sausje. Misschien is het de enige die compatibel is met de moderniteit, maar net daar zit de islam in een doodlopend steegje. Vorig jaar gaf ik een lezing met de titel: “Kan de islam zichzelf hervormen zonder zijn ware aard aan te tasten?” Kan de islam zichzelf moderniseren zonder zijn ware aard aan te tasten? Ik zet dat in vraagvorm, maar voor mij is het antwoord: dat kan hij niet. Hij kan geen islam blijven en tegelijk zijn ware aard aantasten.

Wat u hiermee zegt, is dat per slot van rekening de islam al van bij de aanvang het fundamentalisme in zich draagt, zoals wij het vandaag kennen?

Absoluut.

En uitzonderingen zijn er niet?

Er zijn uitzonderingen, maar dat zijn afwijkingen van de islam, zoals die zichzelf altijd heeft gezien, zoals ik net heb gezegd. De strijd speelt in de tiende eeuw ongeveer, nietwaar. Zoals ik u zei: niet gecreëerde en dus onaanraakbare koran, ten tweede de medinese verzen vervangen de mekkaanse en heffen die op. En de derde keuzerichting: verbod op het kritisch denken zelf, na de tiende eeuw, hetgeen men “de sluiting van de poort van de Ijtihād” noemt. En alle moslims die een hervorming van de islam hebben nagestreefd, zijn ofwel vermoord of opzijgezet, of veroordeeld. Daar is ons een groot aantal gevallen van bekend.

En het Westen hierbij: vindt u dat het zich als een kritische instantie gedraagt, of bangelijk, of nog dat het gaat om herstelgedrag vanwege een koloniaal complex ten aanzien van vroegere landsdelen, waar men het islamisme wel zou accepteren, in naam van de verscheidenheid, of het respect voor verscheidenheid onder de volkeren?

Het Westen heeft een schuldcomplex over het verleden en wil dat afkopen. En zodra het in naam van zijn eigen principes van democratie en vrijheid het islamisme bestrijdt, wordt dat als islamofobie bestempeld. In het Westen is islamofobie nu het nieuwe wapen van de Moslimbroeders, dat als een mes door de boter gaat, nietwaar. Volgens mij, volgens mij is het Westen reusachtig naïef wat betreft de dingen die er nu omgaan. Die voortschrijdende infiltratie van de islam in het Westen, volgens een plan dat zo helder is als het zonlicht, maar dat velen niet wensen te zien, om niet door te gaan voor…

Hoezo, een plan dat zo helder is? Want in wezen bent u me hier een beweging aan het beschrijven die naar fascisme zweemt, het groene fascisme. Dat is toch ongeveer wat u me beschrijft?

Absoluut. Maar gaat u toch eens luisteren naar de preken in de moskeeën de vrijdag, in heel de Arabische en muzelmaanse wereld. Luister! Luister naar wat ze zeggen, nietwaar. Luister niet naar wat men u vertelt tijdens rondetafelgesprekken in Parijs of Washington alstublieft. Luister naar wat ze zeggen. Zij zeggen: ons project is het, de wereld te veroveren met alle middelen, nietwaar, en de Westerlingen zijn geschikt genoeg, naïef genoeg om de praatjes te geloven die wij hen opdissen. Daarom dat het discours van Morsi, als hij zegt: er komt… ik ben de leider van alle Egyptenaren, vrees niet, democratie, lekenstaat… maar dat houdt geen steek, dat gaat niet samen, toch?

Het is per slot niet consubstantieel, zegt u. Intrinsiek is de islam ondoordringbaar voor een vorm van moderniteit zoals de democratie.

Inderdaad niet.

Absoluut niet?

Nee. Niet de islam zoals hij zichzelf wil zien, en zich heeft gewild. Dat er moslims zijn die er anders over denken, een Abdennour Bidar bijvoorbeeld, of [xxx], of nog anderen nietwaar die de moderne islam willen bevorderen, de democratische, republikeinse islam: zij zijn te goeder trouw, en zij zien in dat het de enige uitweg is, de enige mogelijkheid. Maar zij worden door de anderen veroordeeld. En wie heeft er gelijk? Wel, dat zijn die anderen, die zeggen: je bent de principes van de islam ontrouw.

Euh, goed, ik had het over het Westen. Er komen twee houdingen voor, de vroegere houding die er tenslotte in bestond dat wij geen been zagen in autocratische, despotische regimes, juist door de angst voor het islamisme, en nu vreest u dat we te tolerant zijn geworden, te laks ten overstaan van het islamisme zoals het zich vandaag voordoet?

Misschien is dit de enige mogelijkheid om het islamisme zijn masker te laten afwerpen, niet? Ziet u, misschien dat het langs deze weg van een machtsovername moet gaan, en dan zijn onbekwaamheid laat zien om een samenleving te beheren met zijn sharia, die geen enkel antwoord te bieden heeft op de problemen van vandaag, zodat we tenslotte zeggen, welletjes nu. Maar de echte proef komt er in Egypte zelf. De machtswissel …ze hebben vijftig procent van hun stemmen verloren tussen de wetgevende en de presidentiele verkiezingen.

En dat, zegt u, is nu al het resultaat van de sleet die machtsuitoefening meebrengt?

Nee, dat resultaat kwam er doordat de Egyptenaren die islamisten ontmaskerd hebben en zegden: ze beliegen ons. En hun pseudo-oplossingen zijn geen oplossingen. Daarom zijn ze een groot stuk van hun geloofwaardigheid kwijtgeraakt tussen de wetgevende en de presidentiele verkiezingen. Bijgevolg denk ik dat het in zekere zin een goede zaak is dat Morsi het presidentschap heeft gehaald. Waarom? Omdat dit zal toelaten die mensen duidelijk te zien, in hun onmacht om oplossingen te bieden voor echte concrete problemen.

De maskers af dus!

Ja, de maskers af, en laat ons maar eens zien wat je kunt. Kijk, ook daarom tenslotte kon ik mij met de overwinning van Morsi wel vinden, want een overwinning van Shafik zou in de praktijk een burgeroorlog hebben meegebracht, slachtingen, en , en …ach. Laat nu maar zien! Je hebt de macht gewild, je hebt de macht nu. Laat ons eens zien wat je kunt. Zodus, we zullen zien. Natuurlijk, de onzekerheid is totaal, maar er is tenminste duidelijkheid, en we krijgen nu een toets, een lakmoesproef zou ik willen zeggen.

Is er een alternatief voor dit fundamentalisme? Een politiek alternatief bedoel ik, in het huidige Egypte?

Nee. Nee, de democratie is geen alternatief, want de anderen weigeren die. Zij zullen zich vastklinken, zij zullen vechten, zij zullen in de gevangenis geworpen worden, zij zullen gefolterd worden, maar hun strijd zullen zij verderzetten. Onverzettelijk zijn ze, de islamisten zijn onverzettelijk. Noem ze Moslimbroeders of salafisten, dat is één pot nat ziet u. Ik bedoel maar, dat is een en hetzelfde, het is een fascisme, het is te zeggen een totalitaire ideologie die elk alternatief, elk perspectief afwijst dat verschilt van het hunne.
En dan het Westen. Het Westen is heel slecht gewapend om hieraan het hoofd te bieden, want het wil naar geen andere dan naar zijn eigen stem luisteren. Wij, christenen van het Oosten hebben het meegemaakt, zoals in mijn geval mijn grootvader die in 1860 is ontkomen aan de slachting van twintigduizend christenen in Damascus. Ach, het zit in ons lijf. Laatst zag ik twee oud-strijders, twee Armeniërs die aan de genocide waren ontsnapt. Hij die het in werkelijkheid heeft meegemaakt, kan met kennis van zaken spreken. In het Westen blijft het bij abstracte categorieën, en bij een politieke correctheid, die bezig is u te doden.

.

Rik Van Cauwelaert over Jules Destrée

.

In dit audiofragment, uit het Radio1-programma Touché van deze middag, praat Friedl' Lesage met Rik Van Cauwelaert over de figuur van Destrée, en over diens brief aan Albert, brief die na honderd jaar voor het eerst in zijn geheel vertaald zal te lezen zijn in het boek «Ils nous ont pris la Flandre» Waals socialisme en Belgische illusies.Van Jules Destrée tot Elio di Rupo. Dit boek verschijnt eerdaags bij Pelckmans.

.

Beter vier meningen dan één

U zult een lange aanloop moeten verdragen, lezer.
De Franse assyrioloog Jean Bottéro (1914–2007) schreef heel wat boeken, en een deel van die boeken schreef hij speciaal voor leken. Niet altijd eenvoudige boeken, want zijn vak was de studie van de oudste geschriften van de mensheid: Soemerische en Akkadische teksten in spijkerschrift, op kleitabletten dus. Nu las Jean Bottéro dat spijkerschrift met evenveel gemak als wij stervelingen De Standaard of De Morgen lezen, en daarom wil ik die man graag even voorstellen.

Hij werd geboren in Vallauris aan de Middellandse Zee, als zoon van arme Italiaanse emigranten – en in datzelfde Vallauris trouwde later Rita Hayworth met Ali Khan, maar het was vóór die heuglijke dag ook al een schilderachtig stadje.
De kleine Bottéro kon schoollopen bij de dominicanen, die meteen inzagen dat ze een goudklompje in huis hadden. Ze leerden hem Latijn en Grieks. De jongeman hoorde kort daarna de roep van de Heer, en trad in bij de Orde. In zijn klooster was de voertaal Latijn. Maar behalve die taal, en natuurlijk Italiaans en Frans, kende hij toen ook al Hebreeuws – Grieks en Latijn zijn moderne talen, schrijft hij trouwens in een van zijn boeken.

Bottéro ging daarop naar het Heilig Land om er de teksten van het Oude Testament te bestuderen op de plek zelf waar ze geschreven waren. Helaas volgden er nu problemen met zijn Orde, want hij voelde zich al snel niet meer in staat om bijvoorbeeld Genesis als een historisch verhaal te lezen. Na een paar onorthodoxe publicaties verplichtten zijn oversten hem de lekenstatus weer aan te vragen. Eén rotte appel in de mand kan een heel klooster aansteken.

Bottéro, zoals later dus ook Ali Khan, trouwde dan maar en is de dominicanen zijn lange leven lang dankbaar gebleven. Hij kreeg nu belangstelling voor nog veel oudere verhalen dan die van de Bijbel, en leerde het spijkerschrift ontcijferen. Hij las en vertaalde die verhalen, bijvoorbeeld het Gilgamesh-epos. Iedereen kan zijn werken vinden, de meeste bij Gallimard, en wie geen zin heeft in zware kost kan misschien beginnen met «La plus vieille Cuisine du Monde», een pocketboekje bij Points, 2006, waar je uit kunt leren dat er in Irak al bier gedronken werd, en dat men daar al stoofvlees mee bereidde, vierduizend jaar vóór de Amerikanen er met hun tanks en kampementen kleitabletten kwamen vermorzelen.

Nu had Bottéro, die het waar-gebeurd-zijn van de vertellingen van zijn godsdienst vaarwel had gezegd op grond van onloochenbare teksten en op grond van zijn verstand, dat spijkerschrift niet zelf eerst hoeven ontcijferen: dat was al gebeurd, en die kunst had hij van anderen geleerd.

Al vroeg in de negentiende eeuw had de Duitse classicus Georg Grotefend (1775–1853) een paar koningsnamen menen te herkennen in het spijkerschrift: Xerxes, Darius, misschien ook Hystaspes. Bottéro kende intussen ook Duits, want een leermeester van hem had gezegd: Si vous voulez apprendre les langues anciennes, apprenez l’allemand, c’est la première langue sémitique.
Op grond van die enkele tekens van Grotefend, meende men rond 1850 nog andere eigennamen en woorden te kunnen ontcijferen, en ongeveer 200 letters te kunnen lezen. Letters inderdaad, of klanken, want men wist toen al dat het geen ideogrammen konden zijn, zoals de Chinezen die hebben. Maar hoe zeker was men van zijn stuk?
De Duitsers zijn grondig en de Engelsen praktisch, dat tenminste weten wij met zekerheid, en in 1851 deed de Engelse assyrioloog Henry Rawlinson (1810–1895) een praktische proef. Hij liet door een Hollandse graveur vier kopieën maken van een ‘vers’ kleitablet, nog nergens beschreven, en gaf die kopieën ter vertaling aan vier verschillende specialisten, die moesten beloven geen enkel contact met elkaar te hebben. De Royal Asiatic Society kreeg hun vier vertalingen, zag dat die hier en daar in details wel verschilden maar grotendeels toch overeenstemden, en verklaarde dat het Akkadische spijkerschrift ontcijferd was.
En in de boeken van Bottéro zult u al de schoonheden van die taal en die verhalen vinden.

Maar nu: die proef van Rawlinson bevalt mij zozeer dat ik hem graag zou willen overdoen. Veronderstel, lezer, dat u vier teksten in handen krijgt, van vier verschillende onafhankelijke geleerden. Alle vier hebben zij eenzelfde fragment vertaald uit een onbegrijpelijke taal, neem het Arabisch.



We lezen bij de eerste:
O Prophet, sag deinen Gattinnen und deinen Töchtern und den Frauen der Gläubigen, sie sollen etwas von ihrem Überwurf über sich herunter ziehen. Das bewirkt eher, dass sie erkannt und dass sie nicht belästigt werden. Und Gott ist voller Vergebung und barmherzig.

En bij de tweede:
O Prophet, enjoin your wives and your daughters and the believing women, to draw a part of their outer coverings around them. It is likelier that they will be recognised and not molested. Allah is Most Forgiving, Most Merciful.

Bij de derde:
Ô Prophète! Dis à tes épouses, à tes filles, et aux femmes des croyants, de ramener sur elles leurs grands voiles : elles en seront plus vite reconnues et éviteront d'être offensées. Allah est Pardonneur et Miséricordieux.

En bij de vierde:
O gij profeet zeg tot uw echtgenoten en dochters en de vrouwen der gelovigen dat zij iets van haar omslagdoeken over zich laten hangen. Dat bevordert dat zij gekend worden zodat haar geen overlast wordt aangedaan. God is vergevend en barmhartig.

Zouden wij nu, op grond van het werk van onze vier geleerden, mogen besluiten dat er in het Arabisch van de koran inderdaad moet staan ...dat vrouwen die niet gesluierd gaan, wél volop belästigt, molested en offensées mogen worden? Dat haar, in goed Nederlands inderdaad overlast mag worden aangedaan, en dat dat zelfs te verwachten is?
.

Joël en de optatief

.
Journalisten gebruiken courant de stellende wijs, de indicatief. Als voorbeeldzin kan dienen: “Dat is er gebeurd.” Ook ingewikkelder zinnen als: “Ik meld dit nu, omdat het zonlicht niet te ontkennen valt, maar liever zwijg ik over zulke zaken”, horen bij de stellende wijs, zelfs al wordt in het tweede zinsdeel niet veel opzienbarends gesteld.
Inhoudelijke aspecten en grammatica kunnen ver van elkaar staan, en dat mag tegen het gevoel ingaan maar er is niets aan te doen. Dus ook een zin als: “Zo horen wij de feiten te interpreteren, liefst nog voor we weten wat die feiten echt zijn”, staat helemaal in de stellende wijs.

Toegegeven, dat laatste voorbeeld, al is het helemaal in de indicatief, komt aardig in de buurt van de zogenaamde imperatief, de gebiedende wijs. Dat zit zo: als een sergeant roept: "Rust!" of als een baasje tegen zijn hond zegt : “Lig!” of “Pak!”, dan zijn dat imperatieven. Die zijn meestal kort. Bij een goede hond hoeft het baasje soms zelfs helemaal niets te zeggen. Het beest reageert al op een eenvoudige blik of een gebaar, een soort impliciete imperatieven.
Maar die wijs gebruiken verstandige journalisten zelf nooit. Niet dat zij geen imperatieven zouden kennen of begrijpen, integendeel, maar zij hebben die wijs wijselijk verinwendigd, geïnterioriseerd. Er komt in hun geschriften niets van aan de oppervlakte. Hun journalistieke geweten gebruikt hem dus wel op de achtergrond, maar de lezer merkt niets.
Er bestaan nog moeilijkere wijzen, en die gebruiken sommige journalisten weer wel. We spreken hier over de conjunctief of subjunctief of aanvoegende wijs, en over bijvoorbeeld ex-Knack, nu Standaardjournalist Joël De Ceulaer.
Hier een voorbeeld van zijn hand:



Voor de vervoeging maakt het geen enkel verschil, maar die conjunctief of subjunctief van hem voelt zelfs aan als een optatief of wensende wijs. Natuurlijk, dit is twitter en bijgevolg kort op de bal en kort door de bocht.
Ik weet trouwens niet of ook Joël deze mooie journalistieke wendingen gebruikt met die bal en die bocht, want daarvoor zou ik zijn rubriek moeten lezen, over de tv-programma’s die hij de week daarvoor bekeken heeft, en als je die niet zelf hebt gezien, heb je daar weinig aan, net zoals je op de trein of in de kroeg sommige gesprekken niet goed kunt volgen.
En of Joël met zijn optatief goed beseft wát hij juist wenst, weet ik evenmin. Dat zijn bedoelingen edel zijn, betwijfel ik geenszins maar om de een of andere reden vermoed ik dat hij over het onderwerp hoofddoeken nog niet veel achter de kiezen heeft. Weet de man wel waar hij het over heeft?
Om Joël hier een helpende hand te reiken, stuurde ik hem twee verwijzingen op, uittreksels uit twee boekjes van de Parijse antropologe Chahdortt Djavann (Bas les voiles! Gallimard 2003, en Que pense Allah de l’Europe? 2004).
Dat eerste boekje begint zo : «J’ai porté dix ans le voile. C’était le voile ou la mort. Je sais de quoi je parle.»
Ik hoop dat onze twitterende man er iets aan heeft, en het zijn tenslotte heel dunne boekjes zodat hij nog ruim tijd zal overhouden voor zijn tv-programma’s.

Mieux vaut un sage ennemi, qu'un ignorant ami

.
Vandaag overleed in Duitsland de Amerikaans-Ierse politiek journalist Alexander Cockburn. Hij werd 71 en was al een tijd ziek. Cockburn schreef jarenlang onder meer voor The New York Review of Books, Esquire, Harper's, The Nation, The Wall Street Journal, de New Statesman.

Dat is indrukwekkend genoeg, maar bij schaakspelers was hij om een nog andere reden bekend. Cockburn schreef namelijk in 1975, drie jaar na de IJslandse match Spassky-Fischer, een geweldig goed boek tégen het schaakspel. Hij was het duidelijk eens met Edgar Allan Poe, die het spel ook vijandig gezind was. Poe vond dat schaakspelers mensen waren die ingewikkeldheid verwarden met diepzinnigheid. Cockburn vond het schaakspel een autoritaire en tegelijk kinderachtige bezigheid, en een verkapte vorm van zelfmoord.
.
Dat lezen schaakspelers graag, want velen onder hen zijn aan hun spel wel verslaafd, maar daarom beminnen ze het nog niet. Winnen doen ze wél allemaal graag, en in die beperkte zin houden ze van het spel natuurlijk, maar de heilige Augustinus zou hier wellicht van een verwerpelijk libido dominandi gesproken hebben. Alleszins kwam het spel in het Aards Paradijs nog niet voor, aangezien je er twee mannen voor nodig hebt. Daar bleef het bij tuinieren.
.
Nederland is een echt schaakland, en dus verscheen er bij de Wetenschappelijke Uitgeverij in Amsterdam nog in hetzelfde jaar een vertaling van Idle Passion: Loze Passie. Schaak en de Dans des Doods.
Ik fotokopieerde toen direct het Woord Vooraf van J-H Donner. Grootmeester Donner was de grootste schrijver onder de schakers en de grootste schaker onder de schrijvers. Een stilist zonder weerga. Hier een paar paragrafen uit zijn inleiding toen:

Alexander Cockburns interesse voor het schaakspel en deszelfs beoefenaars komt vanuit de blikrichting van de psychoanalytische theorie.
Dat is zeer goed te begrijpen. De schaker bevindt zich in zijn spel in een pre-verbale, een voorwoordelijke wereld. Zijn activiteit is gereduceerd tot het snuffelend-graaiend zien. Voor de psychoanalyticus is dat de wereld van het pasgeboren kind, de zuigeling die om zijn moeder krijt. In die wereld gelden andere deugden en ondeugden, en voor het spelen van een goede partij schaak zijn andere kwaliteiten vereist dan voor het voeren van een oppassend leven. Alles waarover het psychoanalytische jargon beschikt aan negatieve kwalificaties wordt dan ook door Cockburn in stelling gebracht om de diepe verwerpelijkheid van het schaakspel aan te tonen, een bezigheid vol lediggang waarvoor hij geen sympathie zegt te hebben. [...]
Voor een kleinigheid moet de lezer gewaarschuwd worden. Niet alles wat deze schrijver vertelt over de verschillende grootmeesters die hij de revue laat passeren, is strikt genomen geheel in overeenstemming met de werkelijkheid. Aljechin was niet vijf keer getrouwd ‘waarvan minstens drie maal met een vrouw vijfentwintig jaar ouder dan hijzelf’, en Steinitz heeft nooit ‘God uitgedaagd onder voorgave van pion en zet’. In feite zijn dit legenden die sinds jaar en dag de ronde doen in de schaakwereld en daarom doet het er van psychologisch standpunt weinig toe of ze nu letterlijk waar zijn of niet: dát zulke verhalen rondgaan over schakers is op zichzelf al veelzeggend genoeg. Dit is ook het standpunt van Norman Reider in zijn kleine maar zeer interessante studie Chess, Oedipus and the Mater Dolorosa –ook door Cockburn uitvoerig vermeld– waarin de diverse ontstaansmythen van het schaakspel verzameld en vergeleken worden.
Reider vond dat het merendeel van die mythen draait om het archetype van de ‘mater dolorosa’. Een koninklijke moeder wier zoon is gestorven of een prinses wier gemaal in de slag is gevallen, vinden in hun onuitsprekelijke smart troost in een spel dat voor die gelegenheid is uitgevonden door Sissa (die dan als beloning de bekende 2⁶⁴ –1 graankorrels vraagt).
Geen psycholoog kan aan de betekenis van die vondst voorbijgaan. Is het schaakspel een uiteenzetting tussen een man en zijn moeder? Vanwaar haar verdriet? Heeft zij hém verloren? Hoewel Cockburn nog te veel Freudiaans is om het Oedipus-complex te laten vallen, de gedachten moeten wel in die richting gaan.
Ontzet door de grondeloosheid van zijn geworpenheid, geërgerd door de oninzichtelijkheid van de werkelijkheid, verbijsterd door het hoge toeval van de dood zoekt de schaker een wereld waarin hij zelf de grond is van zijn handelen, een spel dat inzichtelijk is en geen toeval kent. Het is de ontzaglijke onwil die hem in een ander universum drijft, terwijl het leven wenend achterblijft. Zo is het schaakspel geworden tot wat het is: een ritueel, waarvan de geschreven geschiedenis meer dan duizend jaren teruggaat, kunst, wetenschap en godsdienst tegelijk.

Idle Passion

Chess and the Dance of Death

The Village Voice/Simon and Schuster

1975, New York, $7.95
.

IJsland heeft weinig problemen

.
Onze taal heeft mooie uitdrukkingen die geen verdere uitleg vragen. “Een waarheid als een koe” is er zo een. Ook andere talen hebben zulke uitdrukkingen.
Zo heeft de Duitser het over eine Binsenwahrheit. Maar wat zijn in godsnaam Binsen? Wel, onze koe is niet veraf: het is een soort gras, biesgras namelijk dat algemeen voorkomt op vochtige plekken in het bos. Het behoort tot de soort Scirpus zegt van Dale.* En zelfs al verstonden wij geen Duits, “de biezen pakken” kennen wij wel.
De Engelsen hebben ook hun uitdrukkingen, maar meestal zeggen zij nuchter: a truism.

Bij de Fransman ligt het wat moeilijker. Hun waarheid als een koe heet daar une vérité de la Palice, en dat veronderstelt meteen dat je weet dat Jacques de la Palice (1470–1525) een edelman was, die een prachtig kasteel bouwde, dat nog altijd te bezichtigen is en waar zijn afstammelingen ook nog altijd wonen, en dat die man een kwartier voor zijn dood nog in leven was. Un quart d’heure avant sa mort, il était encore en vie.
.
Politicologen hebben ook zulke uitdrukkingen. In De Standaard dinsdag (p.10) had professor doctor Marc Hooghe, nu in zijn hoedanigheid van socioloog, deze variant: “Als we in IJsland leefden, was racisme misschien geen praktisch probleem.”
Avec des si on met Paris en bouteille, had hij nog kunnen toevoegen, weer een andere uitdrukking. Maar dat we hier met een zorgvuldige wetenschapsman te maken hebben, zal iedereen opvallen. De omzichtigheid in zijn “misschien” geeft dat al aan. Ook zijn kwalificatie “praktisch” is heel terecht, want in puur theoretische zin zou dat probleem zich ook in IJsland kunnen voordoen, of wij daar nu woonden of niet.

Minder goed vond ik Hooghe als hij het had over die “diverse werkvloer”, waar leerlingbouwvakkertjes later op belanden. Nu zitten die nog in scholen waar zij “met diversiteit in aanraking komen”, en blijkbaar worden ze daar onverdraagzaam door.
Verbazend is dan de conclusie van de professor (of hij wordt slecht geciteerd …we hebben hier met journalistiek te maken): "concentratie versterkt negatieve standpunten". Maar diversiteit in scholen blijkbaar ook?
Misschien hebben dit soort wetenschappers, sociologen, politicologen &c. wel een praktisch probleem met moeilijke begrippen als diversiteit, onverdraagzaamheid, concentratie enzovoort, en moeten ze die eerst eens aan zichzelf uitleggen en een paar operationele definities bedenken. En dan statistiek leren natuurlijk, en vervolgens een andere naam voor hun wetenschap bedenken.
___________________
.
* Mijn Duden weet daar nog meer over te vertellen: binsenglatte Wahrheit; wohl nach lat. nodum in scirpo quaerere = einen Knoten an der (glatten) Binse suchen, d.h., Schwierigkeiten suchen, wo es keine gibt: allgemein bekannte Tatsache: das ist [doch] eine B.!

.

Begin juli kan het ook nog !

.

Enkel kookrubrieken lijken het op de televisie nog te doen, net zoals in de weekendbijlagen van kranten trouwens, en al is die rage misschien alweer over haar hoogtepunt heen, ik wil gauw nog een graantje meepikken.
Het onderstaande recept is van Michel Oliver, die 30 jaar geleden een programma had op de Franse televisie: La Vérité est au Fond de la Marmite. Deze Oliver komt uit een geslacht van grote koks, en is vanzelfsprekend geen familie van die Jamie Oliver die wel eens op de Engelse televisie komt of kwam. Het recept dat Michel Oliver hier geeft, is zo eenvoudig dat het geen vertaling behoeft, maar eerst zijn inleiding:

Elk jaar, halfweg juni, in het seizoen van de nieuwe look, hebben wij, mijn vader en ik een diner waar we ons te goed doen aan een gerecht dat wij als een der beste ter wereld beschouwen.
Als de look goudgekleurd en geurig de oven uitkomt, volgt er een ontroerde stilte vol erkentelijkheid. Daarna neemt elk een hele lookbol op zijn bord, haalt de teentjes zorgvuldig uit elkaar en met de achterkant van zijn vork drukt hij lichtjes op elk ervan. Wat er nu te voorschijn komt, is een gloeiendhete, gekonfijte lookpuree die wij uitsmeren op een sneetje boerenbrood, vers gegrild en flink ingeboterd. Nog wat grof zout, paar toertjes met de pepermolen…
Leve de maand juni jongens!

Kleine raadgeving onder ons: geef dat dinertje de zaterdag in de familie en vermijd om de zondag op minder dan 3 meter afstand met vreemden te spreken.

Ail nouveau au four!
.

Tous les ans, vers la mi-juin, à la saison de l’ail nouveau, nous faisons, mon père et moi, un dîner où nous nous gavons de ce plat que nous considérons comme un des meilleurs du monde.

Quand l’ail sort du four, doré et odorant, il s’ensuit un silence rempli d’émotion reconnaissante. Et puis, chacun prend une tête d’ail entière dans son assiette, sépare délicatement les grains et presse légèrement sur un grain avec de dos d’une fourchette. Il en sort une purée d’ail confite et brûlante que l’on étale sur une tranche de pain de campagne grillée bien chaude et largement beurrée. Un peu de gros sel, quelques tours de moulin à poivre…

Vivement le mois de juin, les enfants!

Un petit conseil amical: faites ce dîner un samedi en famille et, le dimanche, évitez de parler à un étranger à moins de 3 mètres.

Pour 6 personnes

Préparation: 5 minutes

Cuisson: 50 minutes

8 têtes d’ail nouveau (1kg).

1 cuillerée à soupe de beurre ramolli.

+8 cuillerées à café de beurre.

1 cuillerée à café de sel.

+24 pincées de sel.

1 verre (20 cl) d’eau

◊ Allumez le four (thermostat 6).

◊ Avec un couteau pointu enlevez la barbe de 8 têtes d’ail nouveau, puis coupez la queue de l’ail juste à ras de la tête (il faut que l’on voit le haut des gousses d’ail bien serrées les unes contre les autres).

◊ Beurrez largement un plat à gratin avec une cuillerée à soupe de beurre ramolli et saupoudrez le beurre avec une cuillerée à café de sel.

◊ Rangez les 8 têtes d’ail dans le plat beurré et salé.

◊ Sur le haut de chaque tête d’ail, juste dans le trou de la queue coupée, mettez 3 pincées de sel et posez 1 cuillerée à café de beurre.

◊ Versez 1 verre (20 cl) d’eau au fond du plat et mettez le plat au four pour 50 minutes.

◊ N.B. Toutes les dix minutes il faut arroser les têtes d’ail avec le jus formé par la cuisson de l’eau et du beurre. N’hésitez pas à ajouter un peu d’eau au fond du plat s’il en manque en fin de cuisson.

Michel Oliver

Mes premières recettes

Éditions du Rocher, 1982, p.94

.

Zou hij nu alweer gelogen hebben?

.

Als iemand verklaart dat het eergisteren geregend heeft, terwijl iedereen weet dat de man van meteorologie helemaal niets kent en wel vaker uit zijn nek kletst, dan nog kan het eergisteren geregend hebben.

In de politiek is dat niet anders. Als een politicus zegt dat een collega van hem ooit, ergens iets heeft verklaard, dan mag hijzelf nog als fabulator bekend staan, of zelfs als notoire feitenontkenner, een soort negationist: hij kan niettemin gelijk hebben.

Van Karel De Gucht bijvoorbeeld is bekend dat hij premier Balkenende in een interview ooit een Harry Potter noemde, en ook is bekend dat Karel dat achteraf probeerde te ontkennen. In eerste instantie wilde hij zelfs ontkennen dat er een interview was geweest. De interviewende journalist was een leugenaar in dat geval, maar helaas had de man zijn geluidsbestandje met daarop die uitspraak van Karel nog niet in de vuilnisbak gegooid.
Goed, dat is allang vergeven en vergeten, en zo manifest heeft Karel daarna nooit meer gelogen – behalve dan misschien in fiscale kwesties of in kwesties van voorkennis, maar dat moet nog blijken.
.
Ander onderwerp: dat er in het politieke debat meer kwaliteit moet komen, daar is iedereen het over eens, ook Karel, en hij benadrukte dat sterk in "De Ochtend", het Radio1-programma waar Lisbeth Imbo eertijds nog gastvrouw van is geweest. Onder haar leiding had Karel daar een tweegesprek met Bart De Wever. Bart mocht wel eens wat meer kwaliteit in het debat brengen vond Karel, en hij gaf meteen zelf het goede voorbeeld:

KDG: En dat is het politieke debat zoals het moet gevoerd worden. Wat is het verhaal van de N-VA? Als we alleen waren, met de Vlamingen allemaal bij mekaar, dan moeten we niet meer betalen voor de Walen, en dan gaan we minder belastingen betalen, gaan we ons veel beter thuis voelen [BDW: dat was dat niveau?] want Vlaanderen [dat is het niveau waar dat u over spreekt?] want Vlaanderen, dat is eigenlijk de ideale omgeving waarin je een ethische gemeenschap kan opbouwen, waarbij je met andere woorden hetzelfde kan denken. Ja, ik heb niet de indruk dat iedereen in Vlaanderen hetzelfde denkt, en maar gelukkig ook. Dat is het verhaal van de N-VA. En wat ik dus doe, in dat artikel en in –euh… ik ben bezig aan een boek, dus er komt nog wel meer– is dat verhaal ontkràchten en zeggen: dat is helemaal niet waar wat die mensen zeggen!
BDW: Als ik een woordvoerder nodig heb, dan zal ik u niet bellen. Als ik een verhaal heb, dan vertel ik dat liever zelf. En dàt vind ik het gebrek aan niveau. Spreek over uw eigen verworvenheden, [KDG: ik heb dat gedaan] over uw eigen verhaal, zeg wat de VLD te bieden heeft, verdedig uw eigen beleid. Wat ik vaststel is dat men alleen nog maar inderdaad over ons kan spreken, en een karikatuur maakt van ons verhaal. Dat verhaal dat u vertelt, dat herken ik zelfs niet hé, over die ethische gemeenschap waar iedereen hetzelfde denkt. Waar hààl je dat? [Dat hebt ge gezegd] Ik investeer nu zoveel... [letterlijk gezegd] Dat heb ik helemaal niet gezegd.

. Ja, hoe zit dat nu? Heeft De Wever dat gezegd, letterlijk nog wel, of niet? Een van de twee liegt, dat staat vast volgens Aristoteles – of anders volgens Archimedes.*
Maar wie van de twee, Bart of Karel liegt hier? Op statistische gronden denk ik in dit geval Karel, vanwege zijn eerbiedwaardige track record, maar het kan misschien toch Bart zijn, want die heeft ook wel eens rare dingen gezegd. Zo zwoer hij ooit nog bij hoog en bij laag dat hij het cordon sanitaire verwerpelijk vond, maar Bart heeft nadien dat cordon toch voorbeeldig nageleefd.
.
Wij blijven in het ongewisse.
--------------
* Karel haalde die twee eerder in het gesprek door elkaar. Niet erg hoor, het klonk toch nog enigszins erudiet.

Vox e sepulcro

.
Rik Van Cauwelaert schrijft deze week in Knack:

Nog voor hij zijn plan ontvouwde liet Herman Van Rompuy zich in de Duitse krant Die Welt ontvallen: ‘Ik word elke dag bozer wanneer ik zie dat wij ons destijds in zulke avonturen hebben gestort zonder gemeenschappelijk beleid.’ Wie dat 12 jaar geleden durfde te zeggen werd als een verkrampte nationalist, in het beste geval als een euroscepticus weggezet, ook door de kopstukken van Van Rompuys eigen CD&V.
.
Dat is bijzonder vriendelijk uitgedrukt, want Van Cauwelaert had ook kunnen schrijven: “...niet enkel door de andere kopstukken van Van Rompuys eigen CD&V, maar ook door de man zelf, en nog jaren later.”
.
Ik lees namelijk op pagina 107 in Red de Vrije Markt, het nieuwe boek van Johan Van Overtveldt, een uitspraak van de Amerikaanse econoom Milton Friedman (1912-2006), uitspraak van een jaar voor zijn dood. Friedman zei toen over de euro: “Het is slechts een kwestie van tijd voordat de monetaire unie zal geconfronteerd worden met een crisis die snel existentiële vormen zal aannemen. Als het zover is, zal het alle hens aan dek zijn om te beletten dat de hele Europese eenheidsgedachte tegen de vlakte gaat.”
.
Van Overtveldt schrijft dat hij die uitspraak nog in 2005 zelf citeerde, pas zeven jaar geleden dus, en dat hier toen overal hoongelach weerklonk: “Hoe kon ik zo dom zijn nog enige relevantie te geven aan de uitlatingen van een drieënnegentigjarige extreemrechtse ideoloog, die trouwens Europa nooit een goed hart had toegedragen, zo wierp Herman Van Rompuy, in die dagen gewoon volksvertegenwoordiger in het Belgische parlement, me meesmuilend voor de voeten.”
.
Toch flink vervelend voor onze President, zo'n stem uit het graf.
.

Die gadgets en nieuwe media zijn het probleem niet

Is het denkbaar dat iemand goed overweg kan met een pneumatische hamer, als hij niet weet hoe een echte hamer eruitziet? Een antwoord op deze vraag is niet eenvoudig, en bij Ruth Joos op Radio1 was het deze week een onderwerp van gesprek. 

Joos interviewde professor Ronald Soetaert van de Gentse Universiteit, een man die al een aantal decennia de ontwikkelingen volgt, niet op het gebied van de pneumatische hamers maar wel van dingen die ongeveer even hard slaan, namelijk IPads, spelconsoles en dergelijke. Zelfs pc’s volgt hij nog.

Hij maakte een opmerking die mij zeer beviel:

Ronald Soetaert: Het concept kennis verandert. Bij digitalisering zou je zeggen, ja alles is gemakkelijk op te zoeken, maar ik heb toch het gevoel dat als je niets weet, je dan ook bijna amper iets kunt opzoeken. Het is dus nog altijd een soort …ja het is een machine maar er is een soort, eigenlijk een soort graan nodig om die machine te laten werken.

Maar wat voor graan dan? Ik zou zeggen, toch maar boeken, en talen, en liefst nog oude boeken, Franse, Engelse, Duitse, zelfs Klassieke. Maar dat is geen goed antwoord, hoorde ik daarna. Zo'n antwoord wijst zelfs op een obsessie, en op traditionalisme en nationalisme. Dat traditionalisme wil ik niet afstrijden, al is het een banvloek tegenwoordig, maar welk nationalisme is hier bedoeld? Misschien een Europees nationalisme?
.
Ronald Soetaert: Als we vroeger over culturele geletterdheid spraken, dan draaide dat rond kennis van de literaire canon, boeken en de hoge cultuur. Media-ontwikkelingen hebben ervoor gezorgd dat dat ontploft. Dus het gaat om meer dan boeken, het gaat ook over films, het gaat over televisie, het gaat over andere dragers enzovoort.
Ruth Joos: Gelukkig maar.
Ronald Soetaert: Ja, maar op een bepaald moment was dat die obsessie nog altijd, in heel traditionele kringen, van het boek, de natie, de school, de institutie, en dat is aan het ontploffen voor onze ogen.
Ruth Joos: Ja, en dan moeten we de tijd grijpen, zoals dat altijd gaat, en vooral in het onderwijs, om zo weinig mogelijk leerlingen kwijt te geraken.

"Gelukkig maar" ? Nu, de nieuwe media en gadgets en dragers treft geloof ik geen enkele schuld. Of ze er zijn of niet zijn, doet er niet toe. De gelijkschakeling in het onderwijs, de Gleichschaltung, het ius omnium ad omnia om zo te zeggen, was al eerder aan de gang, zonder al die dingen. Je raakt makkelijk "leerlingen kwijt" (in een waterval wellicht) als je hen bijvoorbeeld Latijn zou aanbieden. Dat een samenleving heel veel, en niet enkel leerlingen kwijtraakt als ze dat niét meer doet, mag geen overweging zijn. Elk onderscheid is immers een discriminatie en iedereen heeft recht op exact hetzelfde, ook al snapt hij er geen laars van en wenst hij dat niet eens.

Om niet al te somber te eindigen: Karel van het Reve, vertelt ons een van zijn studenten Russisch, durfde tijdens zijn colleges wel eens te zeggen: "Moet je wéten. Algemene ontwikkeling". Graan dus. En dat had in zijn tijd alvast niets met IPads of gadgets te maken, maar misschien wel met Kuifje en Lucky Luke, vertelt hij ons in een radiopraatje van 27 december 1979.

.

Philippe Herreweghe over lectuur, en over de collegejaren

Philippe Herreweghe bij Friedl' Lesage op Radio1 deze ochtend.

Over Bomans, Carmiggelt, Jongens en Wetenschap... en ook even over mij, wat me natuurlijk bijzonder veel plezier deed. Even waren wij weer 16.
En inderdaad, ik leerde hem Bomans kennen. "Geen literatuur!" kreeg ik als commentaar van een leraar, op een -verplichte- bespreking van een zelf uitgekozen boek, misschien wel "Buitelingen" of "Nieuwe Buitelingen", maar daartegenover staat weer dat Philippe mij Brassens leerde kennen, op 45-toertjes, en dat was toen ook nog geen geaccepteerde auteur.

.

Op Facebook willen mensen wel eens zenuwachtig reageren

.

In De Morgen verscheen een artikel waarin Angela Merkel aankondigde dat de EU nu maar eens een politieke unie moest worden. "Ik weet dat het pijnlijk is, maar het is onvermijdelijk", zei ze.
.
Ik gaf een commentaartje op FB, en maakte daar een zekere Clem Robyns van Ketnet* heel kwaad mee. De man liet zich een beetje gaan, vond ik, en blijkbaar vond hij dat zelf ook want hij schrapte al zijn reacties. Zo bleef er een onzinnige tekst over, met enkel mijn antwoorden. En wij waren wel geen FB-vriendjes, maar hij zou me "blokkeren", las ik nog.

Helaas, dans l'univers, rien ne se perd, zoals Anaxagoras van Clazomenae in het Grieks zei, en die wist nochtans niets van het web.

Marc Vanfraechem met andere woorden: "het is onvermijdelijk en pijnlijk, maar de democratie moet eraan geloven".

Jan Van Duppen of hoe het spel moet gespeeld worden om erger te voorkomen?

Marc Vanfraechem Dat is een revolutie, door een elite gevoerd: "revolution does not mean a movement of the masses with which they hope to associate themselves; it means a set of reforms which 'we', the clever ones, are going to impose upon 'them', the Lower Orders."

George Orwell

The road to Wigan pier, chapter 11

Clem Robyns ‎@Marc Vanfraechem: via de vertegenwoordigende democratie waarmee in dit land zonder referenda alles beslist wordt, is elke stap naar meer Europese eenheid van de afgelopen decennia democratisch genomen.

Marc Vanfraechem je méént het!

Clem Robyns Ja. En ik ben zelden onder de indruk van slogans die het functioneren van onze democratie in vraag stellen zonder welke argumentatie of alternatief dan ook. Toogpraat is plezant maar je runt er geen land mee.

Marc Vanfraechem Ik wens je veel geluk met een EU die een 'verdrag" heeft dat zo onduidelijk en ingewikkeld mogelijk moest zijn, dat niemand er iets van zou begrijpen (Dehaene), en met democraten als Juncker, die zegden: "Si c'est oui, nous dirons donc : on poursuit ; si c'est non, nous dirons : on continue !" Begin niet over toogpraat Robyns, dat is een zwakte van je, want ik noem hier twee mensen die landen "runnen" zoals jij dat zo mooi zegt (al behoort die term niet tot de klassieke theorie over democratie).

Clem Robyns ‎@Marc Vanfraechem: wat je nu zegt is 1) de EU zit te ingewikkeld in mekaar om goed democratisch te formuleren. Daar heb je gelijk in, en dat heeft er nu ent veel mee te maken dat een politieke unie altijd zoveel mogelijk vermeden moest worden... [&c. het moet hier niet even vervelend worden als op FB]

Marc Vanfraechem Je slaat ineens een heel andere toon aan, dat is positief :-)

Clem Robyns Beste Marc, "met andere woorden: het is onvermijdelijk en pijnlijk, maar de democratie moet eraan geloven", gevolgd door "je méént het!" op een sec en informatief antwoord, dat is toogpraat. En wat dat betreft hoor ik tot de school van Etienne Vermeersch... [&c. het moet hier niet even vervelend worden als op FB]

Marc Vanfraechem Wat jij een "informatief antwoord" noemt, was niets anders dan een (niet gestaafde) bewering, een akte van geloof kortom.

Clem Robyns Zucht. Daar gaan we weer. Wij hebben vrije verkiezingen. Wij kiezen vertegenwoordigers. Die vertegenwoordigers stemmen wetten. Via zo'n wetten is ons land lid geworden van de EEG, EU etc. Op geen enkel moment hebben wij die vertegenwoordigers weggestemd. Op geen enkel moment zijn die wetten door een grote groep burgers in vraag gesteld. Ergo, voor iemand die snapt en aanvaardt hoe onze democratie werkt, is die instap in de EU democratisch gebeurd. Punt. De rest is toogpraat. Maar laat maar vallen, neem er nog ene, schol. Ik laat dit vijf minuten staan en ga u dan blokkeren op Facebook, een zinnige discussie tussen ons beiden blijkt toch geheel en al onmogelijk.

Marc Vanfraechem ‎"Wat je nu zegt is..." : wat ik zeg is wat ik zeg, niet wat jij ervan maakt, beste.

_______________________
.

* (noot van 15 juni) naar men mij zegt, werkt de man nog wel voor de televisie maar niet meer voor Ketnet. 

Replié sur lui-même?

.
"Tegenover de Fransen zijn mijn gevoelens soms ambivalent –wat mij niet belet in mijzelf die zaken te erkennen die heel grondig Frans zijn– maar voor de Franse taal heb ik nooit iets anders dan bewondering gevoeld. Zij is minder muzikaal dan de Italiaanse, minder diepzinnig dan de Duitse, minder praktisch dan de Engelse, maar zij is oneindig veel genuanceerder."
J’ai parfois des sentiments ambivalents vis-à-vis des Français – ce qui ne m’empêche pas d’assumer ce qu’il y a de très profondément français chez moi – mais pour la langue française je n’ai jamais éprouvé que de l’admiration. Elle est moins musicale que l’italien, moins profonde que l’allemand, moins pratique que l’anglais, mais elle est infiniment plus nuancée.

Alain de Benoist

Mémoire vive

Entretiens avec François Bousquet

Éditions de Fallois, 2012, p.289
.

Grondig Frans is alleszins de naïeve, enigszins lachwekkende bewering van de Benoist dat andere talen minder genuanceerd zijn dan ...toevallig zijn eigen taal.
Dat muzikale Italiaans is weinig genuanceerd, al kun je in die taal wel dichten, dacht tenminste Dante. De Duitse diepzinnigheid kan het merkwaardig genoeg zonder veel nuances stellen, al kun je ook in die taal wel dichten, dacht tenminste Heine. Dat praktische Engels is nauwelijks genuanceerd, al kun je zelfs in die taal dichten, dacht tenminste Housman.
Over andere talen dan het Frans weet de Benoist blijkbaar niet veel meer dan zulke gemeenplaatsen, want elders in het boek erkent hij dat hij bv. Duitse en Engelse auteurs in vertaling leest, toch bij voorkeur. Soms neemt hij noodgedwongen een auteur ter hand in de oorspronkelijke taal, maar als hij die dan citeert, komen er wel eens foutjes tegen de infinitieven voor. Bepaalde nuances ontgaan hem wellicht. Zo las hij, vertelt hij op p.170, bij Wilhelm Dilthey over het verschil tussen uitleggen en begrijpen: “…la différence décisive entre “expliquer” (erklären) et “comprendre” (verstanden)”.
Hoeveel interessante en diepzinnige zaken de Benoist verder ook vertelt –en sans blague, dat doet hij– zoals het een goede Fransman betaamt, vertoont hij toch een eigenschap die door bijvoorbeeld Le Soir bij uitstek aan de modale Vlaming toegeschreven wordt,.namelijk: d'être replié sur soi-même.
Die Franse bijziendheid is niet nieuw, of eigen aan de Benoist, integendeel het is een eeuwenoude kwaal, en het mooiste voorbeeld komt nog altijd van Rivarol, zoals hier eerder al te lezen stond, en ook hier.
.

Een liberaal verhaal

.
De filosoof Jean-Claude Michéa legde vanmorgen aan Alain Finkielkraut uit dat de grondleggers van het liberalisme, neem David Hume en Adam Smith, meer van Georges Brassens weg hadden dan hun moderne volgelingen, waar zij zich niet meer in zouden herkennen.
De link helemaal onderaan toont Brassens, die het liedje zingt waar Michéa aan dacht (1972 in theater Bobino).
.

.
Les intentions initiales des libéraux, vont déclencher un mouvement qui finit par produire quelque chose qui –s’ils revenaient de nos jours— ferait hurler les premiers libéraux, qu’il s’agisse des libéraux économiques ou des libéraux politiques. J’utilise souvent cette comparaison en disant qu’il y a dans l’esprit initial des libéraux, des David Hume, des Adam Smith un esprit à la Georges Brassens.
Et d’ailleurs, leur but n’est pas de produire l’homme nouveau, au contraire, c’est un thème classique dans le libéralisme de partir des hommes tels qu’ils sont, qu’on oppose aux théories utopiques, républicaines, platoniciennes, qui voudraient sur un plan religieux, métaphysique ou moral exhorter des hommes à une vertu impossible. Eh, David Hume, vous le mettez une guitare et ça donne Georges Brassens. Il est clair qu’on est dans une pensée de la limite, et de la modération.
.
De aanvankelijke bedoelingen van de liberalen brachten een beweging op gang die uiteindelijk iets opleverde dat –mochten zij vandaag terugkeren– de eerste liberalen luidruchtig zou doen protesteren, of het nu gaat om de economisch liberalen of politiek liberalen. Dat in de oorspronkelijke gedachte van de liberalen, van bv. David Hume of Adam Smith, iets zit van de geest van Georges Brassens, is een vergelijking die ik vaak maak. Overigens was het niet hun bedoeling een nieuwe mens te ontwerpen, integendeel, een klassiek thema in het liberalisme is dat men uitgaat van de mens zoals hij is, wat men dan tegenstelt aan utopische, republikeinse, platonische theorieën, die de mensen op religieus, metafysisch of moreel vlak willen aansporen tot een onmogelijke deugdzaamheid. Euh, geef David Hume een gitaar en je hebt Georges Brassens. Het is duidelijk dat hun gedachten zich binnen bepaalde limieten van gematigdheid bewegen.

.