Een Charta voor Moslims (uit : Die Welt)

De bereidheid tot kritiek op eigen tradities ontbreekt
Moslims veroordelen de moord op Theo van Gogh,
maar zien in de terreur niet een fundamenteel probleem van hun geloof

Zafer Senocak

In vele islamitische landen zijn intolerantie en mislimgeweld tegen andersgelovigen, of ook tegen critici van de islam zelf dagelijkse kost. Goddeloosheid wordt niet enkel als een zonde gezien, maar kan al naargelang de wetgeving tot ook tot processen in regel voeren of tot sociale isolatie. Zelfs in een seculier land als Turkije kwamen in de jaren negentig nog religieus gemotiveerde moordaanslagen voor.

Pas nog heeft een moslimscherpslijper zijn beulsdaad verricht in Nederland, een vaderland van de tolerantie.
Met de moord op de cineast en publicist Theo van Gogh, die zich in zijn werken zowel kritisch als polemisch inliet met de islam, is een pijngrens overschreden. Zoals zo vaak na zulke aanslagen hebben vele moslim­organisaties de daad veroordeeld. Maar in de ogen van vele niet-moslims lijkt dit protest halfhartig, eerder een toegift aan de gekwetste gevoelens van het gastland dan een grondig inzicht in het probleem. Nauwelijks een islamitische geestelijke, laat staan een vrome leek wenst of is in staat om het kernprobleem te zien in de denkstructuur van het eigen geloof.

Moslims voelen zich tegenwoordig snel geattaqueerd. Zij hebben het gevoel dat zij het moeten uitzitten in een permanente verdedigingshouding. Dat smeedt hen samen en bemoeilijkt een kritisch zelfbeeld. Deze geestes­houding vervreemdt de moslims steeds meer van hun omgeving. Zij kneedt hen tot een soort van samen­zweerders­bond, die in de ogen van anderen als steeds gevaarlijker wordt ingeschat.

De aanvallen op islamitische instituten in Nederland, die er nu als reactie op de moord plaatshebben, maken duidelijk hoe ernstig de toestand is. In zijn tegenwoordige gedaante polariseert de islam niet enkel de meningen, hij zorgt stilaan ook voor een klimaat waarin de rechtsstaat is bedreigd.

De moslims in Europa hebben dringend behoefte aan een Charta, waarin de dwingende regels van het samenleven met niet-moslims in een democratische, open maatschappij vastgelegd moeten worden. Wie zich niet aan deze charta houdt, zou uit de gemeenschap der gelovigen moeten worden gestoten en hij kan zich ook niet beroepen op de in de grondwet voorziene vrijheid van godsdienst. Zulk een canon van waarden kan er echter slechts dan komen, als er een intern debat over de conflicten tussen het moslimgeloof en de moderniteit ontstaat. Vele moslims zijn er niet eens toe bereid om het bestaan van zulk conflict te erkennen. Ze zijn niet bereid tot een kritische analyse van de eigen traditie, tot een genadeloze confrontatie tussen hun geloof en de realiteit van het leven in een moderne maatschappij. Overigens is dit ook een reden waarom hun cultuur zo weinig kunst en creativiteit voortbrengt en ze zonder enig begrip, ja vijandig reageert op deze zaken.

Volgens islamitische traditie moet een moslim, die buiten de islamitische wereld leeft, zich grondig schikken naar de regels van zijn gastland. Maar vele moslims in Europa laten zich steeds minder leiden door de wetten van een democratische, pluralistische maatschappij. Ze voelen zich ook geen gasten meer, maar leden van een minderheid die verbeten om haar rechten kampt.

Dit nieuwe zelfbewustzijn der moslims voert allerminst tot de gewenste maatschappelijke integratie, maar tot een direct conflict met de meerderheidsgroep. Niet zelden immers buiten radicale moslims de tolerantie, en de waarden- en meningsvrijheid uit, om er uiteindelijk juist tegen te ageren. Zulke gedragingen moeten de pas worden afgesneden als wij onze democratieën behouden willen zien.

Wie zijn dochters een rigide seksuele moraal opdringt, die telkens weer het vrouwelijk geslacht benadeelt, die kan zich niet beroepen op democratische grondrechten. Wie de vrijheid van mening en de artistieke vrijheid wil indammen, is een vijand van de open maatschappij. Europa kan en mag de moeizaam afgedwongen waarden van de Aufklärung niet opofferen aan een slecht begrepen opvatting over tolerantie. Wie zich niet lekker voelt onder de condities van de vrijheid, die moet niet een kussentje worden aangereikt waarop hij zich kan neervlijen. Integendeel: een democratische rechtsorde is slechts dan tegen het leven opgewassen, als het intolerante denken bij de wortels wordt aangevat. Dat is een opgave zowel voor de onderwijsinstellingen, als voor de opiniemakers, diegenen die het intellectuele klimaat bepalen. Tot nog toe hebben al deze instituten het laten afweten.

Verwonderlijk is het hoe weinig reactie er op de moord op Theo van Gogh is gekomen, ook van de artiesten in dit land. Ligt Nederland zo ver weg?

Auteur en publicist Zafer Senocak werd in Ankara geboren en leeft in Berlijn.