Begrijpelijke voorzichtigheid

Lectrr is een cartoonist van De Standaard, en gisteren in De Afspraak antwoordde hij bijzonder diplomatisch op de vragen van Bart Schols. Zo wilde hij geen 'bevolkingsgroepen discrimineren' als hij achter zijn tekentafel zit, en tekent hij dus – na de terreuraanslagen, en om het bij Frankrijk te houden, op Charlie Hebdo, in de Bataclan, in de Hypermarché, op de Promenade des Anglais in Nice, op joden, op verschillende kerken enzovoort – ook nog moslims.

Nu voelen moslims zich inderdaad snel gediscrimineerd, maar ontbreken tussen de cartoons van Lectrr zouden zelfs zij vermoedelijk draaglijk vinden.

Ook dacht Lectrr dat de Je suis Charlie-beweging 'vrij huichelachtig' was, en er minder ophef zou zijn geweest als die aanslagen niét door moslims waren gepleegd. Hij zal Breivik vergeten zijn, maar dat is ook alweer van 2011 geleden.

Bart Schols: Zou jij nog cartoons over moslims durven maken…
Lectrr: Tuurlijk,
Bart Schols: …à la Charlie Hebdo?

Lectrr: …maar niet à la Charlie Hebdo. Ik bedoel, ik maak nog op mijn manier… nog altijd… waarom zou ik iemand uitsluiten? Ik zou het pas erg vinden moest ik bepaalde bevolkingsgroepen moeten gaan discrimineren, en daar geen cartoon meer over maken.
Bart Schols: Maar is er te veel verdwenen van Je suis Charlie van tien jaar ...want toen was dat…
Lectrr: Ik denk dat het op dat moment ook al dat ...allez, veel cartoonisten hadden op dat moment ook al wel door dat dat vrij huichelachtig was hoor, hé. Hè, allez, die aanslagen hadden niet moeten gebeurd zijn door ...door moslims, dan zou een groot deel van het politieke spectrum zich niet achter Charlie geschaard hebben hé, ja, dus…

Signalen geven!

Wat politici vaak vertellen als ze wat in verlegenheid zijn omdat ze over onaangenaamheden moeten praten, is dat de kiezer een signaal heeft gegeven. 

Nu kun je een absolute meerderheid moeilijk nog een signaal noemen, al deed Bart De Wever dat wel. (Overigens had hij, terwijl hij uitpakte met aquila, senatus populusque, victrix &c. beter ook de term praenuntio kunnen gebruiken in plaats van het banale signaal.)

Terwijl hij blijkbaar zes jaar geleden al inzag dat het ondemocratisch was om signalen te negeren! Welke waarde heeft zijn bewering dan nog dat hij het cordon sanitaire verwerpt? en het nooit ondertekend heeft? 

Uitleg in het Latijn graag, Bart! immers, naar het woord van de dichters Jean Pierre Rawie en Driek van Wissen:

        ...want in het Latijn

        kan het nooit gelogen zijn

Over een lapke stof, 'un fichu'

De Québécois Mathieu Bock-Côté, politiek denker, analyseert bij CNews dagelijks de Franse actualiteit. Vanwege zijn nogal hoge spreeksnelheid wordt hij door de redactieleden soms aangemaand om het wat rustiger aan te doen. Zonder succes, maar wat hij te vertellen heeft is wel de moeite waard.

Niet vanwege zijn spreeksnelheid, maar door zijn scherpte komt het dat de goede, gestroomlijnde media, Le Monde, Libé, France Inter etc. er zelfs niet over dénken hem bij hen aan het woord te laten.

Overal waar de hoofddoek zich installeert laat hij zich gelden als een dominante cultuur die niet van plan is ooit te plooien, ooit terug te deinzen, en die haar normen wil opdringen aan de samenleving die haar in alle naïviteit verwelkomt.

Zelfs de meest linkse linkerzijde erkende destijds dat de hoofddoek een probleem was, maar dat is voorbij. Maak jullie niet ongerust, het is een identitair fait-divers.

Wat is er intussen gebeurd? Wel, er zijn de drie woorden die je altijd moet herhalen als het over die kwesties gaat: de aantallen, aantallen en aantallen. Er is een massa mohammedanen, bewerkt door het islamisme – we onderscheiden hier islam en islamisme, maar we stellen vast dat het islamisme een stevige greep heeft gehad op de islam in Frankrijk. Die veroveringsislam heeft zich hier genesteld – dat is niet de hele islam, maar wel een deel ervan – heeft zich in de publieke ruimte ingewerkt met steeds meer symbolische veroveringen, identitaire veroveringen, en probeert zijn normen overal op te leggen.

Zo raakte onze samenleving gedestabiliseerd. Frankrijk, jazeker, maar de westerse wereld in zijn geheel evengoed. Wat voor bedenkingen had men daar zoal bij? 

Nemen we het probleem dat de hoofddoek betekent serieus? Nemen we het probleem serieus dat erin bestaat dat kleine meisjes gesluierd worden? Aangezien we geen antwoord hebben en niet in staat zijn het probleem op te lossen, hebben we besloten dat er geen probleem is.

Overal in het Westen doken er nu twee technieken op, die ook in Frankrijk hun werk deden om de kwestie van de hoofddoek aan te pakken. Er was, wat je de benadering op zijn Amerikaans zou kunnen noemen: men zag dan in de hoofddoek een symbool als een ander van de individuele vrijheid. Je kunt een cowboyhoed dragen, je kunt een string dragen, je kunt in bermuda op straat lopen ...en je kunt een hoofddoek dragen. Erg is dat niet, het is maar een sjaaltje zoals er wel meer zijn.* Geen zorg dus, laat ons met rust, het is maar een sluier en evengoed had het iets anders kunnen zijn.

Dus de manier om de sluier te aanvaarden bestond erin, hem te ontdoen van zijn religieuze, culturele en politieke betekenis. Men herleidde hem tot alleen een vorm van …het is een doekje als een ander waarvan een vrouw beslist of ze het op haar hoofd wil en zij had net zo goed iets anders kunnen kiezen.

Men wijzigde dus …men kondigde van onze kant een nieuwe betekenis voor de hoofddoek af, om hem aanvaardbaar te maken: het is de uitdrukking van een individuele keuze. Waar zouden we ons zorgen over maken?

Vervolgens was er de collectieve interpretatie van de hoofddoek. De collectieve interpretatie zegt: ja, het is een identitair symbool, en ja, het is een symbool dat ons vreemd is, maar juist daarom moeten we het in ons hart sluiten, want onze samenleving is gesloten, onze samenleving is op zichzelf gericht, en de hoofddoek verplicht ons om, juist in de publieke ruimte, vragen te stellen over de identiteit van de Andere. En wij, met onze zo koloniale, zo imperiale, om niet te zeggen racistische mentaliteit, wel: de hoofddoek verplicht ons om onze identitaire zekerheden in twijfel te trekken.

Zo gezien is het een collectief symbool dat niet het onze is, en juist daarom moeten wij het omarmen.

Een omkering van de betekenis.

__________ 

  * Wie denkt hier niet aan onze eigen politiek denker Steve Stevaert met zijn lapke stof ?

Over LE en LA voile

 

Storend is dat je vandaag in kranten leest over ‘LA voile’, waar ze het over de islamitische hoofddoek hebben. BDW moet dat zo hebben gezegd – in Terzake meen ik – en dan neemt men dat over. Hij had 'LE voile' moeten zeggen, al bestaat ‘la voile’ inderdaad ook, maar dan is een zeil bedoeld, of de zeilsport, of het zeilen: faire de la voile. Opgelet dames: niet prendre le voile, want dan raak je in een klooster verzeild. De illustraties hier mogen een geheugensteuntje zijn voor onze journalisten.

Munchausen bij Raspe, Bürger, Bomans, Brouwers en Hermans

In Londen verscheen in 1785 Baron Munchausen's Narrative of his Marvellous Travels and Campaigns in Russia. Dat boekje verscheen anoniem, maar de Duitser Rudolf Erich Raspe had het geschreven – geldnood had hem daartoe gebracht: de eerlijkste drijfveer voor een auteur zei iemand – en in de snel opeenvolgende drukken vulde hij zijn verhaal aan met nieuwe avonturen. Zoals u hiernaast ziet, bracht Dover Publications Inc. Mineola, New York, in 2005 een prachtige uitgave van de tekst, exact zoals die in 1865 was verschenen bij Cassel, Petter, and Galpin, London and New York. ($15.95)

Gottfried August Bürger bracht al in 1786 de Duitse vertaling, Wunderbare Reisen zu Wasser und zu Lande: Feldzüge und lustige Abenteuer des Freiherrn von Münchhausen, en voegde daar avonturen van weer eigen vinding aan toe. Een prachtige uitgave is die van Manesse Verlag, 1978, Zürich.

Godfried Bomans heeft Raspe vertaald in 1974, samen met enkele aanvullingen van Bürger, en hij klonk vanzelfsprekend bomansiaans maar bleef toch dicht bij de tekst. Heel genietbaar.

Jeroen Brouwers vertaalde getrouw Bürger (1978) want diens baron is geestig, zei hij in zijn nawoord, en die van Raspe humoristisch. Een onderscheid dat hij bij Willem Frederik Hermans vandaan had, maar anders dan Hermans prefereert Brouwers de geestige baron. Voor mij onbegrijpelijk.

Raspe laat zijn baron na enkele straffe avonturen bijvoorbeeld toegeven: Notwithstanding all my courage, notwithstanding the speed, the cleverness, the readiness of my horse, I was not always successful. Ondanks al mijn moed, ondanks de snelheid, de schranderheid, de paraatheid van mijn paard, was ik niet altijd succesvol.

Bürger begreep hem niet: Trotz aller meiner Tapferkeit und Klugheit, trotz meiner und meines Pferdes Gewandtheit und Stärke gings mir in dem Türkenkriege doch nicht immer nach Wunsche. Brouwers vertaalt: Niettegenstaande al mijn dapperheid en inventiviteit, niettegenstaande mijn eigen snelheid en die van mijn paard, mijn vindingrijkheid en kracht, ging het mij in de oorlog tegen de Turken toch niet geheel naar wens.

De baron zet zichzelf hier in het zonnetje, en zijn paard krijgt een bijrolletje. Dan vraag je je toch af hoe iemand de breedsprakige Bürger kan verkiezen boven Raspe?

Hermans zegt in een esseej dat Raspe's gelaagde stijl in zijn tijd gewoon niet begrepen werd (behalve in Engeland dan, want het succes was daar ogenblikkelijk):

De zwarte humor van de baron Von Münchhausen

Wat Baron Munchausen’s Narrative tot het meesterwerkje maakt dat het is, komt uitsluitend uit de koker van Raspe. […]

Ook de beroemde bewerking van Bürger, waardoor Munchausen aan zijn oorspronkelijk vaderland teruggegeven werd, en de naam het Von, een h. en de in het Engels overbodige Umlaut herkreeg, vertroebelt de toon van het origineel. Bürger, zomin als iemand anders in zijn tijd, bleek gevoelig voor de grandioze stijl van het origineel. […]

De tekst van Bürger is geestig, die van het oorspronkelijk humoristisch. […]

Het meesterlijke ligt om te beginnen in de toon en het karakter van de baron zoals die in de eerste edities zijn. Deze toon is nergens grappig, of geestig of ironisch, zelfs op een uitzondering na niet sarcastisch. De toon is deftig, kortaangemeten, maar niet haastig: stijf, zeer baronachtig kortom.

Deze zo hyperfantastische geschiedenissen worden verteld alsof het eigenlijk allemaal vanzelf spreekt, alsof dit allemaal eigenlijk de moeite niet loont er woorden aan vuil te maken. Men heeft de indruk dat een niet nader genoemde aanwezige de baron na lang aandringen tot vertellen heeft overgehaald en dat hij zich hoffelijk, maar toch wel verveeld kwijt van de taak zijn gasten bezig te houden.

Alle animo ontbreekt deze baron.

Raspe's baron is inderdaad niet de opschepper die de nadrukkelijke Bürger van hem maakt, en daardoor werkt bij hem the suspension of disbelief feilloos. Je gelooft zijn verhalen!

Willem Frederik Hermans

Het sadistische universum

Amsterdam, 1964

Uitgeverij de Bezige Bij

Godfried Bomans

De wonderbaarlijke avonturen

van Baron von Münchhausen

met prenten van Gustave Doré

1980, Van Holkema & Warendorf – Bussum

Standaard Uitgeverij – Antwerpen

Gottfried August Bürger

Wonderbare reizen te land en ter zee

veldtochten en vrolijke avonturen

van de Baron von Münchhausen

zoals hij deze in de kring zijner vrienden

met de fles onder handbereik zelf pleegt te vertellen

In het Nederlands vertaald door

Jeroen Brouwers

Van nieuwe illustraties voorzien

door William D. Kuik

1978, Amsterdam ⸱ Uitgeverij de Arbeiderspers

Oud Goud

Cupido en 'gender'

De Munchausen van Raspe kwam hier al vaak aan bod, maar over de echte, reële, waarachtig werkelijk bestaan hebbende, onvervalst authentieke baron Hieronymus Carl Friedrich von Münchhausen (1720-1797) valt ook een en ander te vertellen …maar nu eerst een verhaal over een oom van hem, Gerlach Adolph von Münchhausen (1688-1770), gezant van Hannover in Londen, of beter gezegd over diens vrouw, van wie Horace Walpole in een brief aan een vriend iets wist te melden:

Een van de Duitse dames, Madame Munchausen, de vrouw van zijn* gezant, is zo vriendelijk bij te dragen aan het vermaak van de stad. Ze is lelijk, devoot, en van een soort koketterie die voortkomt uit een deugdzaamheid die haar eigen zwakheid zo goed kent, dat ze gealarmeerd raakt ook al is er niets krenkends bedoeld. Bij een groot diner dat ze vorige week gaven, merkte iemand op dat de suikeren figuurtjes bij het dessert allemaal meisjes waren: de baron antwoordde, “Sa est frai; ordinairement les petits cupitons sont des garsons; mais ma femme s'est amusée toute la matinée à en ôter tout sà par motestie.” Deze correctie van haar is een opmerkelijke verfijning, al zijn tegenwoordig alle genieën in de weer met het verzinnen van nieuwe ideeën voor desserts. De hertog van Newcastle’s jongste inval was een baby-Vauxhall,** verlicht met een miljoen lampjes in allerlei kleuren.

                                             

__________

  * Van George II, tevens keurvorst van Hannover.
** cfr. de voetnoot hier.

Horace Walpole

Selected Letters

Edited and introduced by Stephen Clarke

From a selection by William Hadley

Everyman’s Library, 2017

Een briefje aan Joël de Ceulaer

De paus en zijn kerk aanvallen is in onze dagen ongevaarlijk, beetje goedkoop, wat afgezaagd zelfs. Een atheïst die niet in god gelooft (om met padre da Costa te spreken) laat zich daar niet mee in, en al zal hij vanzelfsprekend kritiek hebben, hij zal in geen geval naar onbehouwen, en bijgevolg futiele termen en vergelijkingen grijpen. Tenslotte zijn hier ook niet veel katholieken meer – wat er nog rest is ongevaarlijk en we hebben wel andere zaken aan ons hoofd.

In de achttiende eeuw, tot zelfs halfweg de negentiende was dat nog anders. Wie toen kritiek had op de kaloten moest omzichtig te werk gaan. Goede schrijvers grepen naar de satire als wapen, maar ze waren wel zo verstandig om dat niet met zoveel woorden aan te kondigen.

Talloze voorbeelden kun je geven, en een van hen is de Duitser Rudolf Erich Raspe. Raspe is de auteur van Baron Munchausen's Narrative of his Marvellous Travels and Campaigns in Russia, een klein boekje, small 8vo.
Hij schreef het in Cornwall, waar hij als geoloog en mineraloog voor de mijnbouw werkte. Raspe was een Europees bekende wetenschapsman, een professor met vele publicaties op zijn naam, en een kind van de Verlichting.*
Het werk werd in Londen in 1785 anoniem gepubliceerd. De Engelse lezers waren op slag verkocht, en aan de snel opeenvolgende uitgaven voegde Raspe telkens enkele avonturen toe. Alles wat hem ergerde nam hij op de korrel, net als de baron, die verwoede jager.

Als Munchausen op weg naar Sint Petersburg, na een barre nacht met meters sneeuw, op een kerkhof ontwaakt en zijn paard aan de kerktoren ziet bengelen, want alle sneeuw was weggesmolten, pakt hij zijn pistolen en schiet het halster van het paard kapot. De baron staat op gewijde grond, schiet op de kerk, op het kruis van de weerhaan, en zet zijn tocht bedaard verder.

De dag voordien nog had hij een arme Pool in een greppel zien liggen, verstijfd van de kou, en al was hijzelf even verkleumd, hij gooide zijn mantel over hem heen. 
In de grappige Bomansvertaling lezen we: Terstond klonk er een stem uit de hemel, die sprak: ‘Ik mag verdoemd zijn, mijn zoon, als ik je dit niet vergelden zal.’ ...een wat vrije versie van: “You will be rewarded, my son, for this in time.” Raspe bleef met zijn verwijzing naar Sint Maarten en die goddelijke stem iets voorzichtiger.**

Later, in een jachtavontuur, had hij al zijn kogels vermorst en zag op dat moment een prachtig hert. In arren moede beschiet hij het nog met een kersenpit maar het dier ontkomt. En zie, datzelfde hert ontmoet hij later weer, en tussen zijn geweitakken groeit een kersenboom.
Zoals wij weten had lang vóór de baron ook de aanvankelijk nog heidense Hubertus bij de jacht een hert gezien, met tussen zijn gewei niet een kersenboom maar een stralend kruis. Hubertus bekeerde zich terstond, werd later bisschop en zelfs heilig. De baron weet dat ook, en vraagt zich af waar dat hert dan mee beschoten moet zijn, maar het antwoord op die vraag laat hij aan de lezer over.

____________

* Lid van de Royal Society, kende bijvoorbeeld Benjamin Franklin en James Watt, schreef over geologie en vulkanologie, vertaalde Lessings Nathan der Weise: Nathan the Wise: a Philosophical Drama, London, J. Fielding, 1781. Leibniz vertaalde hij uit het Latijn want wetenschappelijke kennis moest voor iedereen toegankelijk worden. Meer over deze bijzondere man in:

Der Münchhausen-Autor Rudolf Erich Raspe

Wissenschaft - Kunst - Abenteuer

Andrea Linnebach, Hg.

Euregioverlag, Kassel 2005

** Jeroen Brouwers vertaalde: 'De duivel moge me halen, ouwe jongen, maar dit blijft niet onbeloond.' Zowel Brouwers als Bomans steunen op de Duitse uitgave (1786) van Gottfried August Bürger (1747-94).

Het ging Joël zijn krachten te boven

 

Wie zoals Joël De Ceulaer zichzelf verplicht heeft om in de gazet week na week een brief te zetten, en eigenlijk nog niet helemaal klaar is met het katholicisme en zich daar uit alle macht tegen wil afzetten, vervalt bij zoiets als het bezoek van Georges Bergoglio aan dit land makkelijk in vergelijkingen en hyperbolen die wat infantiel aandoen.

Joël had een volwassener indruk gemaakt als hij heel dat ‘historische bezoek’ (krantentaal) lichtvoetig had aangepakt, maar wat je altijd zult zien: als boven een rubriek 'satire' staat ...is het laatste wat je zult aantreffen iets dat daarvoor zou kunnen doorgaan.

Onze man lijkt ook niet te beseffen dat onbehouwen geschrijf helemaal niet adequaat is. Satire is een discipline die te veel van hem eist. Voorbeelden, oude en nieuwe, zijn er nochtans veel, maar daarvoor moet je enige, liefst klassieke literatuur achter de kiezen hebben.

Nee, Joël, het is mooi dat je je best hebt gedaan, en laat je door deze kritiek niet ontmoedigen, plus est en vous, maar zo gaat het nu eenmaal niet.

Is onze Bergoglio wel christelijk?

Jorge Mario Bergoglio, beter bekend als paus Franciscus, hebben we hier te gast en in de media heet dat bezoek ‘historisch’ en ‘beladen’. Nu wil ik niet achterblijven, en gebruik nog een andere journalistieke term: ‘omstreden’. Deze Bergoglio is een omstreden figuur. 

De Franse advocaat Gilles-William Goldnadel had hem op CNews dus ook controversé of contesté kunnen noemen, maar hij gebruikte een beter adjectief.

Gisteren in het programma van Pascal Praud zagen we Macron in de UNO in New York zijn woordje doen over Libanon en de Hezbollah (Emmanuel voelt zich tegenwoordig meer op zijn gemak in het buitenland dan in Frankrijk, wat begrijpelijk is), vervolgens hoorden we nog een paar anderen over dat onderwerp, en tot slot kwam onze Franciscus, die zich uitsprak tegen geweld en voor vrede, en die zou bidden voor de arme Libanezen.

Goldnadel, niet meteen een vrome christen, nam als advocaat de verdediging op van de Libanese christenen. Uit schrik voor de stoute mohammedanen laten de christenen die taak tegenwoordig wel vaker over aan niet-christenen, zelfs aan joden en atheïsten. Met zijn gouden naald prikte Gilles-William Franciscus, die hij nóg erger vond dan Macron:

Dit is het ergste van al, en geloof me maar: dit overstijgt het Israëlisch-Palestijns-Libanese probleem. Je hebt een postchristelijke paus die voor de Libanese christenen geen woord over heeft, terwijl die deels verdreven zijn of tot niets gereduceerd, juist vanwege de islamistische Hezbollah. Aan hen heeft hij geen woord vuilgemaakt. Maar dat is normaal en logisch: toen hij naar Marseille kwam, had hij wel woorden over voor de migranten, maar geen voor de Marseillais of voor de Fransen. Wat kan ik u verder nog vertellen? Perfect coherent is hij, deze postchristelijke paus.

Ça c’est le plus grave de tout, et ça transcende, croyez-moi bien, le problème Israélo-Palestinien- Libanais. Vous avez un pape postchrétien qui n’a pas un mot pour les chrétiens du Liban, qui ont été en partie chassés, ou qui sont en ce moment ravalés à rien, à cause justement du Hezbollah islamiste. Il n’a pas un mot là-dessus. Mais c’est normal et logique : quand il est venu à Marseille, il a eu des mots pour les migrants, il n’a pas eu des mots pour les Marseillais, pour les Français. Qu’est-ce que vous voulez que je vous dise ? C’est parfaitement cohérent avec ce pape postchrétien.

Een schisma in de maak!

 

Nu keek ik even naar de Zevende Dag, toegegeven heel fragmentair, samen een minuut of vijf, niet ‘lineair’ dus – dat geduld kan ik niet opbrengen – en ik hoorde al meteen een schismaticus verkondigen dat men de gerechten van de roomse kerk met twee verschillende sausen zou moeten opdienen: een saus voor Europa met enige LGBTQUERTY-parfums, en een saus voor de rest van het godsvolk, zonder die dingen.

Allemaal goed en wel, maar ‘katholiek’ komt van κατά en ὅλος: voor het geheel. Voor de hele aardkloot dus! Hier moet normalerwijze excommunicatie volgen,* want al weet zo’n eenvoudige gelovige misschien niets van etymologie, dat mag niet als excuus gelden.

_________

* Canoniek Recht: sanctie, voorbehouden aan de Paus of de Bisschoppen, waarbij leden die zich schuldig hebben gemaakt aan ernstige overtredingen (in het bijzonder ketters en schismatici) worden uitgesloten uit de kerkgemeenschap.

Het nut van streepjes in de marge

.

Het grappige boek De Kunst van het Stelen van padre Manuel da Costa (1601-1667), kwam hier elf jaar geleden al ter sprake.* De vertaling was toen net uit, en zoals dat gaat ben ik het meeste in de loop van die elf jaar vergeten. Natuurlijk had ik wel potloodstreepjes in de marge gezet, want lezen zonder (vul)potlood bij de hand lukt mij niet. Die streepjes zijn een extern geheugen. Als je zo’n boek weer openslaat zie je direct wat je destijds opmerkelijk vond.

Mocht hij het voor het zeggen hebben gehad, dan had padre Manuel de misdaad stevig aangepakt, en hij stelt China als voorbeeld, waar de sociale controle blijkbaar toen al perfect geregeld was. Ook preventieve hechtenis vindt bij hem genade, waarbij profilering mag spelen en volgens de padre zelfs moét spelen. Délit de faciès heet dat in het Frans, of nog duidelijker délit de sale gueule. Sociale fraude komt ook ter sprake, en verder stelt hij de deportatie van delinquenten voor.

Het kan niet actueler, zei Nobelprijswinnaar José Saramago.

En wat zal ik zeggen van de talloze klauwen die gedoogd worden in de grote stad Lissabon? We moesten ons schamen als je kijkt naar veel grotere steden in China, waar zo goed gewaakt wordt over klauwen van zwervers en leeglopers dat er niemand rondloopt van wie men niet weet wie het is, wat hij doet en waarvan hij leeft, om diefstal en andere onrust en wanorde, die veroorzaakt worden door nietsnutten en vagebonden, te voorkomen Maar bij ons heerst zoveel tolerantie jegens zulke lieden dat de straten er vol van zijn, zonder dat er iemand is die hun vraagt of ze zich kunnen bedruipen, of wie zich via hen bedruipt, want van hen zijn de nachtelijke diefstallen, heimelijke ontvoeringen en dagelijkse moorden afkomstig. In die kringen kun je ook getuigen vinden voor het winnen van elk geding, of iemand die een vals eigendomsbewijs of een provisie voor je in elkaar zet, zo goed dat zelfs Zijne Majesteit, die het niet heeft ondertekend, het als echt beschouwt. Alles mag maar omdat er geen toezicht is. Net zoals er iemand is die waakt over het koninklijk paleis, moet er, vind ik, iemand komen om in de hele stad uit te kijken naar schooiers en straatschuimers en iedereen op te pakken die hij niet kent. Zonder concrete beschuldiging. Als hij in de gevangenis kan bewijzen dat hij een fatsoenlijk man is wordt hij vrijgelaten; en als hij niet deugt moet hij maar naar de wingewesten, waar hij een breed terrein heeft om zijn vaardigheden verder te ontwikkelen – en dan zijn wij bevrijd van die plaag, die zo ergerlijk wordt gedoogd op onze kosten.

De Kunst van het Stelen

Vertaald uit het Portugees

en van een nawoord voorzien

door Harrie Lemmens

Athenaeum–Polak&Van Gennep

Amsterdam 2010

_______________

* Ook hier trouwens.

Als zelfs de linksen godsdienstig worden

Nu in onze streken religies weer wild om zich heen grijpen, niet alleen in stedelijke achterstandsgebieden (les quartiers sensibles, zoals de Fransen zeggen), maar ook bij linkse partijen en in intellectuele milieus, bij auteurs bijvoorbeeld, is het misschien tijd om minstens deze laatsten op enkele confraters te wijzen die het goede voorbeeld gaven.

Stendhal hadden we hier al, maar er zijn oudere voorbeelden, en we hoeven echt niet tot Lucretius terug te gaan: er is keuze te over onder de moderne schrijvers en dichters en wetenschapslui, en ik licht er een paar uit. Neem de zestiende-eeuwer Pietro Aretino, die om den brode weliswaar ook religieuze teksten schreef maar die we toch als goede atheïst mogen rekenen, want dat deden zijn tijdgenoten ook.

Questo è Pietro Aretino, poeta Tosco,
che d'ogni un disse mal, eccetto che di Dio,
scusandosi con dir: non lo conosco.

Dit is Pietro Aretino, een Toscaanse dichter
die over iedereen kwaad sprak, behalve over God,
met als excuus: hem ken ik niet.



En wat te denken van volgend vers van Heine:

        En ben je dood, dan moet je lang

        In het graf liggen; ik ben bang,
        Ja, ik ben bang, dat de Opstanding
        Niet even vlot verloopt.

Dat komt uit zijn Romanzero, en voor dergelijke zaken werd hij op zijn vingers getikt:

Men had mij ervan beschuldigd dat ik God verloochende, en deswege gaf mijn vader mij een sermoen, waarschijnlijk het langste dat hij ooit heeft gehouden en dat als volgt ging: “Mijn lieve zoon! Je moeder laat je filosofie studeren bij rector Schallmeyer.* Dat is haar zaak. Wat mij betreft, ik hou niet van filosofie, omdat het allemaal bijgeloof is, en ik ben een koopman en heb mijn hoofd nodig voor mijn zaken. Je kunt filosoof zijn zoveel je wilt, maar ik smeek je om niet in het openbaar te zeggen wat je denkt, want het zou mijn zaken schaden als mijn klanten te weten kwamen dat ik een zoon heb die niet in God gelooft. Vooral de Joden zouden geen katoenfluweel meer van mij kopen, en dat zijn eerlijke mensen, ze betalen op tijd en hebben gelijk dat ze aan de religie hechten. Ik ben je vader en daarom ouder dan jij, en zodoende meer ervaren; dus je kunt me op mijn woord geloven als ik de vrijheid neem om je te vertellen dat atheïsme een grote zonde is.”

Heinrich onthield die les ook, zoals blijkt uit volgend voorwoord dat hij schreef een jaar voor zijn dood (waarbij we wel moeten bedenken dat een reëel bestaand communisme nog verre toekomstmuziek was):

Lutèce. Lettres sur la vie politique, artistique et sociale de la France, Paris,1855. De eerdere Duitse uitgave had geen Préface. Deze schreef hij voor de Franse uitgave van Lutezia. →

Vanuit mijn haat voor de aanhangers van het nationalisme zou ik bijna verliefd kunnen worden op de communisten. Het zijn tenminste geen hypocrieten met religie en christendom altijd op hun lippen. Nu is het waar dat de communisten geen religie hebben (geen mens is volmaakt), de communisten zijn zelfs atheïsten (wat zeker een grote zonde is), maar als hun belangrijkste dogma belijden ze het absolute kosmopolitisme, de universele liefde voor alle volkeren, een egalitaire broederschap tussen alle mensen, vrije burgers van deze aardbol. Dit fundamentele dogma is wat het Evangelie destijds predikte, zodat de communisten naar geest en waarheid veel christelijker zijn dan onze Germaanse zogenaamde patriotten, die bekrompen voorvechters van een exclusieve nationaliteit.

Heine, met zijn dubbelheid, is misschien geen voorbeeld van regelrecht atheïsme. Hij was laten we zeggen intermitterend atheïst, want al schreef hij:

        

        Wie gelijk heeft weet ik niet
        Maar mij dunkt duidelijk
        Dat de rabbi en de monnik,
        Dat zij beiden stinken

Zijn joodszijn heeft hij nooit verloochend (maar dat is geen strikt religieuze bekentenis):

        Laat mijn tong smachtend
        Aan mijn gehemelte kleven
        En mijn rechterhand verdorren
        Mocht ik u ooit vergeten, Jeruzalem

Victor Hugo vond het dan weer onbegrijpelijk dat iemand het bestaan van God zou loochenen (al is nog de vraag of hij dat serieus meende):

Arago was een groot astronoom. Het is ongehoord, maar hij keek altijd naar de hemel en geloofde niet in God. Dit malheur overkomt astronomen soms. Lalande was net zoals Arago, terwijl zij nochtans de sterren en de zonnen bestuderen. Wat voor zin heeft dat, als zij er niet de ware helderheid uit putten? Die prachtstukken zijn niet alleen voor het lichamelijke oog geschapen: het zijn hemellichamen, toortsen voor de geest.

Mijnheer Arago had een favoriete anekdote. Toen Laplace zijn Mécanique céleste had gepubliceerd riep de keizer hem bij zich, vertelde hij. De keizer was woedend. – “Hoezo,” riep hij uit toen hij Laplace zag, “u zet heel het wereldsysteem uiteen, geeft de wetten van heel de schepping, en in uw hele boek noemt u niet één keer het bestaan van God!” – “Sire,” antwoordde Laplace, “die hypothese had ik niet nodig.”**

Choses vues – Faits contemporains (1847)

in: Œuvres Complètes

Histoire

Éditions Robert Laffont 1987, 2009

Bouquins p. 686

_______________

* Het is zeer wel mogelijk dat Johann Schallmeyer jezuïet was (de Societas Jesu bleef verboden tot 1814), al was het lyceum waar Heine school liep een instelling van de kapucijnen: “… mijn katholieke leraren, van wie sommigen, zoals ik nu hoorde, voormalige leden van de jezuïetenorde waren. We spraken veel over onze oude dierbare Schallmeyer, die in de Franse tijd als rector de leiding had over het lyceum van Düsseldorf en die ook colleges filosofie gaf aan de hoogste klas, waarin hij ongegeneerd de meest vrijzinnige Griekse systemen uiteenzette, hoe schril die ook afstaken tegen de orthodoxe dogma's, terwijl hijzelf toch soms voor het altaar stond in priestergewaad.” (Geständnisse)

** We zien het wapen van Laplace.

Een paar woordjes ten gunste van God

Censuur bestaat vandaag niet meer. Vroeger, in de tijd van Poesjkin, Heine en Stendhal nog wel. Metternich en de paus of de tsaar zorgden toen voor de goede gang van zaken.

Tegenwoordig hebben we gelukkig de EU met haar ‘praktijkcode tegen desinformatie’. Bedoeling hiervan is fake news, haatspraak en lelijke woorden te verbieden. Je moet al van slechte wil zijn om zoiets censuur te noemen. Verder zorgt nog de desk opinion bij de goede media voor de gewenste terughoudendheid, en indien vanzelfsprekend niet de wet, dan kan toch de rechtspraak opiniedelicten beteugelen.

Stendhal laat zien hoe je dient om te gaan met échte censuur:

Je kunt geen aangenamere mens ontmoeten dan mijnheer de Funchal, ambassadeur van Portugal. Een merkwaardige geest die de verveling verjaagt uit een diplomatiek salon (waar je niet over alle dingen kunt praten die elders het gebruikelijke onderwerp zijn). In feite is er niets minder diplomatiek dan de ambassadeursavonden in Rome, behalve dan in het groepje met de ambassadeur zelf, waar men over het nieuws praat zoals bij Cracas.*

Waar elders in Europa vind je bijeenkomsten zoals die waar ik het net over had? Elke avond ontmoet je dezelfde mensen in een ander salon.** De ijsjes zijn voortreffelijk, de muren versierd met acht of tien schilderijen van de grote meesters. Het brio van de conversatie maakt dat beider verdiensten naar waarde worden gesmaakt. Uit hoffelijkheid jegens de soeverein,*** en als de gelegenheid zich voordoet, zeg je een paar woordjes ten gunste van God. [quelques mots en faveur de Dieu]
____________

    * Uitgever en boekhandelaar. Omwille van de pauselijke censuur kon hij niet altijd drukken wat hij wilde, maar je kon in de zaak wel converseren, en Stendhal zocht er soms zijn toevlucht:
U bevindt zich op een steenworp afstand van de Corso, van de boekhandelaar Cracas, waar de kranten worden gelezen, en van de Trattoria dell' Armellino (van de Hermelijn), waar ik soms mijn toevlucht zoek om de Franse zelfgenoegzaamheid uit de weg te blijven, en de Engelsen met hun grote snorren die het gebied rond de Spaanse Trappen bevolken.
  ** Stendhal was consul in Civitavecchia, waar hij zich verveelde want hij was liever in Milaan of Rome, maar Metternich verzette zich tegen zijn benoeming aldaar vanwege zijn republikeinse gezindheid en vrijdenkerij.

*** Leo XII (Annibale Sermattei della Genga) verzette zich fel tegen het modernisme en wilde de traditionele katholieke waarden in Europa herstellen.

Promenades dans Rome (1829)

Édition établie et annotée par Victor Del Litto

Préface de Michel Crouzet

Folio classique, Gallimard 1973, 1997

Il pleure dans mon cœur, comme il pleut sur la ville

 

Wil je in Gent waffles eten, of icecream, of candy, of wil je soap kopen bij bubbles at home, of liever boatjevaren? dan kun je aan deze kant van de Vleeshuisbrug terecht, en soon zullen er ook poké bowls te krijgen zijn, dat is beloofd. Wil je echter per se neuzen eten, dan zit je verkeerd en zul je de brug over moeten: twintig-dertig meter verderop zijn er in overvloed. Voor cloths is het nóg verder, maar gelukkig zijn in veel straten twee op de drie huizen in boetieks omgetoverd.

Ja, nu regent het hier, en in Disneyland vind je veel meer hoor ik, maar hebben ze daar ook neuzen?

 

En vergeet vooral niet: enjoy!

(klik op de prentjes om ze groter te maken

en baai de wee: ik ken geen enkele Gentenaar die neuzen vreet)

De genade Gods wordt niet elkeen verleend

Zoals bekend heeft de Nederlandse literatuur sinds kort twee katholieke auteurs erbij. Of zij in het vervolg hun boeken bij het Davidsfonds zullen uitgeven weet ik niet, maar hun bekeringen lijken me wel echt.
Anders verliep het bij Stendhal en Heine. Zij kwamen er wel rakelings langs, maar deugdelijke katholieke bekeerlingen zijn ze niet geworden.
Eerst lezen we wat Stendhal in Rome overkwam, en daarna wat Heine in Trente meemaakte, en in beide gevallen speelt Eva een kwalijke rol.

25 december 1827. - We komen terug uit de Sint-Pieter. Het was een prachtige dienst. Er waren misschien wel honderd Engelse dames, velen van hen van de zeldzaamste schoonheid. Achter het hoofdaltaar had men een met rood damast bespannen omrastering geplaatst. Zijne Heiligheid stelde een kardinaal aan om in zijn plaats de mis op te dragen. Men bracht de paus, zittend op zijn troon achter het altaar, het bloed van de Verlosser en hij zoog het op met een gouden rietje.*

Ik heb nog nooit zoiets indrukwekkends gezien als deze ceremonie; de Sint-Pieter was subliem in zijn pracht en schoonheid: vooral het effect van de koepel vond ik verbluffend; ik werd bijna zo gelovig als een Romein.

Promenades dans Rome (1829)

Édition établie et annotée par Victor Del Litto

Préface de Michel Crouzet

Gallimard 1973, 1997 p.142

Toen ik de groene zijden voorhang wegschoof die de ingang van de dom afdekte, en binnenging in het godshuis, toen werden mijn lijf en hart aangenaam verfrist door de milde lucht die daar woei en door het getemperde magische licht dat door de bontgekleurde ramen op de biddende vergadering neerstreek. Meest vrouwen waren het, in lange rijen naar voren geleund op de lage gebedsbanken. Ze baden met een stille beweging van de lippen alleen, en waaiden zich voortdurend koelte toe met grote groene waaiers, zodat men niets kon horen dan een gedurig geheimzinnig gelispel, en niets kon zien dan het wapperen en wuiven van sluiers. De knarsende tred van mijn bottines stoorde menig mooi gebedje en grote katholieke ogen keken mij aan, half nieuwsgierig, half genegen, als wilden ze me aanbevelen om ook maar neer te knielen en zielen-siësta te houden.

[…] Je mag zeggen wat je wil, maar het katholicisme is een goede religie voor in de zomer. Het is aangenaam zitten op de banken van deze oude dom, je kan hier genieten van een koel gebedje, een heilig DOLCE FAR NIENTE, je bidt en je droomt en zondigt in gedachten, de Madonna’s knikken zo vergoelijkend vanuit hun nissen, vrouwelijk als ze zijn schenken zij je zelfs vergiffenis als je hun eigen lieftallige trekken in die zondige gedachten mocht hebben vervlochten, en ten overvloede staat er in elke hoek nog een bruine noodstoel voor het geweten, waar men zich van zijn zonden kan ontlasten.
In zo een stoel zat een jonge monnik met een ernstige plooi op zijn gezicht; maar het gezicht van de dame die hem haar zonden opbiechtte bleef voor mij verborgen, deels door haar witte sluier, deels door het zijpaneel van de biechtstoel. Toch kwam daarachter uit een hand te voorschijn die mij terstond aangreep. Ik kon het niet laten om deze hand gade te slaan; de blauwige adertjes en de voorname glans van de witte vingers kwamen mij zo zonderling bekend voor, en al het droomgeweld van mijn gemoed kwam in beweging om een gelaat te bedenken dat bij die hand zou kunnen horen.

[…] Die hand had iets roerend onschuldigs, zodat het scheen of zij niet mee naar de biecht hoefde, en ook niet horen wilde wat haar eigenares opbiechtte, en als het ware buiten wachtte tot zij klaar zou zijn. Dat nam wel een poos in beslag; de dame moest veel zonden te vertellen hebben. Ik kon niet langer wachten, mijn ziel drukte een onzichtbare afscheidskus op die mooie hand; ze trilde op datzelfde moment …

Die Reise von München nach Genua (1830)

in: Heinrich Heines Sämtliche Werke

herausgegeben von Prof. Dr. Ernst Elster, 1893

Kritisch durchgesehene und erläuterte Ausgabe, dritter Band, S.243

Meyers Klassiker-Ausgaben, Leipzig und Wien

____________

* Leo XII verkeerde in slechte gezondheid. Dat hij het Heilig Bloed met een rietje opzoog mag onze verse bekeerlingen niet choqueren.

Het belang van onafhankelijke media

 

De recente schuldbekentenis van Mark Zuckerberg is mooi, en hij belooft ook beterschap, al kunnen we dit laatste maar beter afwachten. Niet enkel met Biden trouwens maakte hij louche afspraakjes, hij deed dat ook met onder meer Macron, zoals u hier kunt zien. Het ging deze heren natuurlijk om het muilkorven van de vrije pers – de social media en de blogs dus, want de goede media kunnen ze ook zonder afspraakjes wel in het gareel houden.

Dat is niet altijd en overal het geval geweest. Zo lezen we bij Stendhal dat eertijds, in de Pauselijke Staten van de zestiende eeuw, niemand het zou hebben  aangedurfd om zelfs moorden aan te klagen, maar dat in zijn eigen tijd buitenlandse, vooral Engelse kranten daar verandering in brachten:

Wie zou een Romeinse prins, een neef van de paus of een andere grote figuur, hebben willen beschuldigen zonder bewijzen in handen te hebben? Alles wat hem dan restte is de beroemde stelregel:

De misdaad begaat hij die er baat bij heeft.

In de zestiende eeuw werd de ene vergiftiging gewroken door de andere. Tegenwoordig denkt men dat het grootste obstakel voor dit soort misdaden de angst is dat twee maand later in een of andere Engelse krant een opiniestuk over Rome die zaken uit de doeken doet. Men noemt een aantal verslaggevers van Engelse kranten wier reizen naar Italië worden betaald door de stukken die ze in de Times of de Morning Chronicle plaatsen. Persvrijheid is dus nuttig, zelfs in landen die er verstoken van zijn.

Ainsi, la liberté de la presse est utile même dans les pays qui en sont privés: Stendhal denkt hier aan zijn goede vriend William Hazlitt (hij had meer Engelse dan Franse vrienden lijkt me), de grote reporter van de negentiende eeuw: On lit dans M.Hazlitt et plusieurs autres reporters de journaux anglais…

Promenades dans Rome (1829)

Édition établie et annotée par Victor Del Litto

Préface de Michel Crouzet

Gallimard 1973,1997

Voorspellingen zijn altijd gewaagd

Stendhal beweerde dat hij niet voor zijn tijdgenoten schreef, maar voor de lezer van 1985.* Hij wilde zogenaamd dat zijn boeken in een oplage van 40 exemplaren gedrukt werden «je voudrais que l'on pût n'imprimer que pour quarante personnes», en besloot zijn teksten vaak met «to the happy few», een woord dat hij misschien bij Shakespeare inpikte: «We few, we happy few, we band of brothers» (Henry V, IV, 3), of anders bij Oliver Goldsmith (The Vicar of Wakefield), twee auteurs die hij zeer bewonderde, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Chateaubriand die in 1985 volkomen vergeten zou zijn. Die laatste voorspelling is me dunkt niet helemaal uitgekomen:

Napels, 19 juni 1817. – Ik heb een boek gekocht bij het Largo di Castello, waar je dat merkwaardige theater hebt, gebouwd in een kelder en waar je via de derde loges naar binnen gaat. Mijn boek is getiteld: Della Superiorita in ogni cosa del sesso amabilissimo, etc 1504. [Over de superioriteit in alles van het beminnelijkste geslacht] 

In de zestiende eeuw waren in Frankrijk de vrouwen slechts bedienden, terwijl in Italië de superioriteit van het beminnelijke geslacht boven de mannen een van de thema’s was die de modieuze schrijvers het vaakst behandelden. De Italianen waren meer geneigd tot de passionele liefde en minder grof, adoreerden niet zozeer fysieke kracht, waren minder oorlogszuchtig en feodaal gezind, en stemden vlot met dit principe in.
De ideeën van de vrouwen zelf waren niet gebaseerd op boeken, want gelukkig lazen ze weinig: zij putten die uit de natuur der dingen, en de gelijkheid van beide seksen bracht een verbluffende hoeveelheid gezond verstand in de Italiaanse hoofden. Ik ken honderd gedragscodes die we elders nog altijd moeten bewijzen en die in Rome als axioma's gelden. De toelating van vrouwen tot volmaakte gelijkheid zou het zekerste teken van beschaving zijn; het zou de intellectuele kracht van het menselijk ras en zijn kansen op geluk verdubbelen. In de Verenigde Staten van Amerika staan vrouwen veel dichter bij de gelijkheid dan in Engeland. Ze hebben in Amerika wettelijk wat ze in Frankrijk hebben in de vorm van milde omgangsvormen en de vrees om zich belachelijk te maken. In welk Engels stadje ook, is een koopman die 200 louis verdient met zijn handel heer en meester over zijn vrouw net als over zijn paard. Bij de koopmansklasse van Italië zijn de achting, de vrijheid en het geluk van de vrouw evenredig met haar schoonheid. 

[…] Om die gelijkheid te bereiken, een bron van geluk voor beide seksen, zou men aan vrouwen het duelleren moeten toestaan: een pistool vereist alleen vaardigheid. Elke vrouw die daarop twee jaar naar de gevangenis gaat, zou aan het eind van die periode de echtscheiding kunnen vragen. Tegen het jaar 2000 zullen deze ideeën niet langer belachelijk zijn.

Rome, Naples et Florence

(1826)                   

Édition présentée et annotée par Pierre Brunel

Professeur à l’Université de Paris-Sorbonne

Gallimard, Folio classique, 1987

P.S. Het boek werd als gevaarlijk beschouwd, en Stendhal moest op vraag van zijn uitgever, die de censuur vreesde, op 113 plaatsen zijn manuscript aanpassen ('cartonner') en zinnen of passages door puntjes vervangen. Niettemin werd zijn boek goed gelezen, vaak ook door Duitsers die „Das Land wo die Zitronen blühen“ wilden terugvinden.

__________

* Of nog iets later zelfs: «Je pourrais faire un ouvrage qui ne plairait qu’à moi et qui serait reconnu beau en 2000.»