Ray Charles en Rutebeuf

Dichters klagen vaak dat zij niet kunnen leven van hun kunst. Geen nieuw verschijnsel. Heinrich Heine, die om de andere dag in de Parijse Opera zat, klaagde ook. En achthonderd jaar geleden uitte Rutebeuf dezelfde klacht, terwijl hij nochtans bijverdiende als jongleur:

    Je ne sai par où je coumance,
    Tant ai de matyère abondance
    Por parleir de ma povretei.

Wel gaf de man eerlijk toe dat hij niet alleen dichtte of jongleerde: 's nachts overviel hem de speelduivel.

    Griesche ne me lest en pais ;
        Moult me desroie,
    Moult m’assaut et moult me guerroie,

    Jamès de cest mal ne garroie

        Par tel marchié :
    Trop ai en mauvés leu marchié.
    Li dé m’ont pris et emparchié;
        Je les claim quite !
    Fols est qu’à lor conseil abite ;
    De sa dète pas ne s’aquite,
        Ainçois s’encombre :
    De jor en jor acroist le nombre.

Griesche laat me niet met rust,
   Maakt me tureluurs,
Gedurig overvalt het me en gedurig bevecht het mij,
Nooit genees ik van die kwaal
    Op die manier:
Te vaak heb ik slechte oorden bezocht;

De teerlingen hebben me gegrepen en verschalkt;
    Ik zweer ze af!
Een gek is het die afgaat op hun lokroep;
Zijn schulden lost hij niet af,
    Groter wordt die last:
Dag na dag groeien ze aan.

Ongetwijfeld is dit een goed voornemen, maar wat mag griesche wel zijn? 

    Maintes coses sont en romans
    Dont chascuns n’entent pas les sens
    Encor sace-il bien le langage.

In romans staan veel dingen
Waar niemand de betekenis van snapt
Ook al kent hij de taal wel.

Deze mooie uitspraak komt van Gauthier de Metz, een dichter die nog honderd jaar ouder was dan Rutebeuf, en ze werd ter verontschuldiging aangehaald door een oude commentator die moest bekennen dat hij in het duister tastte: Le mot griesche doit avoir un sens, aujourd’hui fort obscur, emprunté à un jeu du moyen âge.

In de moderne uitgave van Jean Dufournet (waaruit ik vertaal, niet uit het oude Frans natuurlijk!) lezen we: 

Le mot griesche, qui est le féminin de l’adjectif gré, grieu, griu, «grec», désignait un jeu venu de Grèce, qui évoquait alors la lâcheté et la déloyauté, sans parler de l’influence de grief, «malheur, chagrin, dommage». C’est une parodie du topos de la translatio studii : ce n’est plus la clergie, ce n’est plus la chevalerie qui viennent de Grèce, mais le vice.

Een spel zodus, afkomstig uit Griekenland, waarbij lafheid en list schering en inslag waren. Geen vroomheid of ridderlijkheid kwamen nog uit dat land, maar ondeugd. De translatio studii is een topos in de middeleeuwse literatuur. Chrétien de Troyes legde in 1170 uit dat de wieg van alle kennis eerst in Griekenland stond, daarna in Rome, en nu in Frankrijk was gearriveerd waar zij, bij de gratie Gods, voor altijd zou blijven.

Wat de Allerhoogste van plan is blijft voor ons natuurlijk verborgen, maar de speelduivel van Rutebeuf is van alle tijden ...en behalve het dobbelen is er nog eens het kaartspel, waarover Ray Charles – even schuldbewust als Rutebeuf – zingt: This blackjack game, it caused me nothing but trouble, and I have only myself to blame...

Rutebeuf 

Poèmes de l'infortune

et autres poèmes

Édition bilingue

Traduction, préface et commentaires

de Jean Dufournet

Professeur à la Sorbonne

Éditions Poésie/Gallimard, 1986

Zijn mond voorbijgepraat

 In haar programma Face à Face van 9 januari op BFMtv sprak journaliste Apolline de Malherbe met Thierry Breton, ex-EU-commissaris belast met de Interne Markt. Het gesprek ging vanzelfsprekend over Elon Musk.

Elon heeft Apolline geweldig bang gemaakt, want zei ze, dat gesprek van hem met Alice Weidel van de AfD – op zijn eigen X – zou een ‘enorm mondiaal evenement’ worden.

Nu …dat werd het niet. Eerder was het – om eens een mooie zeventiende eeuwse uitdrukking te gebruiken – een scheet in een fles. Het gesprek leek onvoorbereid, en wat zeker speelde: Weidel kreeg haar gedachten niet altijd goed onder woorden in het Engels. Maar dat de reguliere journalistiek doodsbang is voor Musk bewees Apolline wel.

Helaas liet Breton in zijn gesprek met haar een paar dingen vallen die hij de dag daarop alweer moest afzwakken, bagatelliseren bijna. Kennelijk had men hem op de vingers getikt. Hij was misverstaan zei Thierry nu: hij had niet gezegd wat hij gezegd had – in zijn moedertaal nog wel. Letterlijk had hij jammer genoeg bevestigd dat, bij een vermoeden van manipulatie, de EU-commissie een verkiezing in een lidstaat kon laten annuleren!

Er zijn EU-wetten en als die niet worden nageleefd kan dat inderdaad tot inmenging leiden, zei hij. We deden het in Roemenië en zo nodig zullen we het vanzelfsprekend ook in Duitsland moeten doen: Cela pourrait conduire effectivement à des interférences, on l’a fait en Roumanie, il faudra évidemment le faire si c’est nécessaire en Allemagne.

Tot zover de ideeën over democratie en over nationjale soevereiniteit die in de EU-commissie leven. Thierry had natuurlijk moeten weten dat je niet álles mag rondbazuinen.

Merkwaardig blijft dat onze goede media zo weinig aandacht hebben voor dat schandaal in Roemenië, en evenmin voor de opvattingen die gangbaar zijn in de zo democratische EU-commissie. Zij zijn verstandiger dan Thierry, en weten waarover ze moeten zwijgen.

'Manspreading' is geen alleenstaand probleem

Er bestaan landen waar vrouwen niet in het openbaar mogen praten, laat staan lachen of zingen, en waar zij haar aanminnige verschijning deels of geheel moeten verbergen. Onze Europese feministen huldigen hierbij een aloud en eerbaar standpunt: ‘s lands wijs, ‘s lands eer. Terecht, tenslotte hebben zij wel andere problemen aan het hoofd.

Zo kaartte een jaar of tien geleden de Klara-presentatrice Heleen Debruyne het probleem van de manspreading aan. In Humo was dat meen ik, of anders in De Morgen, of anders nog elders. Het begrip manspreading was een goede tien jaar eerder al verspreid door Amerikaanse feministen en vervolgens overgewaaid naar de Oude Wereld, maar ik was Heleen hiervoor wel dankbaar. Ik verkeerde toen immers nog in onwetendheid. Volslagen onbewust van deze misstand. En al praktiseerde ik de wijdbeensheid niet altijd en overal, helemáál onschuldig was ik ook niet.

Manspreading is helaas niet het enige probleem dat onze moderne, westerse feministen kopzorgen bezorgt. In Le Monde zag ik een mooi artikel van hun chroniqueuse 'Guillemette' Faure, die nog een andere degoutante kwestie aansneed.

Misschien zullen sommigen haar artikel als satire beschouwen, maar net als bij de senior writer van De Morgen lijkt me dat een miskenning van haar eerlijke verontwaardiging, en een overschatting van haar stilistisch vermogen.*

Die venten** die met één hand een poussette*** duwen: “Als je beide handen gebruikt moet je je vooroverbuigen en daar draait je rug voor op, net als wanneer je de afwas doet.”
Ongegeneerd sturen veel vaders ostentatief hun poussette met één hand. De houding van deze ‘één-hand-duwers’ is verre van onbeduidend, en lijkt een vorm van afstand tot hun vaderschap aan te geven.

________________  

    * Al is haar stukje wél stukken grappiger dan zondagspreekjes in briefvorm.

  ** Daron is jongerentaal, argot. De etymologie is onduidelijk, misschien een verre verwant van baron menen taalkundigen. Pas begin deze eeuw kregen daron (en daronne) de betekenis van ‘ouder’. Vaders klonk mij hier te plechtig.

*** Een buggy dus, maar waarom altijd aan het Engels ontlenen?

Rechters en democratie, soms is dat twee

Na de val van het communisme in 1989 kwamen in Roemenië afwisselend de sociaaldemocraten (PSD) en de nationaalliberalen (PNL) aan de macht – of ze regeerden samen, zoals vandaag. Beide partijen zijn even NAVO-gezind als pro-EU, dus veel was er nooit aan de hand. Hun beider partijen zouden het makkelijk halen bij de presidentsverkiezing zegden de peilingen.

Helaas kwam geen van beide partijen de eerste ronde door. Zekere Călin Georgescu, gepeild ergens tussen 5 en 9 procent, kwam met 23% als eerste uit de stembus, gevolgd door de kleine centrumpartij van Elena Lasconi. Zittend premier Marcel Ciolacu werd pas derde, en de liberalen vijfde...

Wat nu gedaan? Want die Călin Georgescu, was een ‘anti-systeem-kandidaat’. Voorheen was hij extreemrechts, maar de kiescampagne ging hij in als onafhankelijke, zonder partijfinanciering. De man is voorstander van voedsel- en energiesoevereiniteit, hekelt de globalisering, de immigratie, de NAVO, de EU, de hulp aan Kiev, de vaccinatiecampagnes tegen Covid enzovoort.

Hij weigerde ook elk televisieoptreden en deed zijn ding* uitsluitend op TikTok en YouTube. Zijn betoog daar was doorspekt met esoterie en oproepen tot Jezus, maar in een democratie mag iedereen daar het zijne van denken, zelfs Roemenen. Nu menen velen echter, dat juist zijn weigering om voor de goede media aan te treden hem aan de overwinning heeft geholpen. Mogelijk, maar dan zegt dat iets over het geloof dat de Roemenen hechten aan hun goede media.

Gelukkig vond de zittende regering, na overleg met de EU, de negen rechters van haar Grondwettelijk Hof –die zij niet voor niets zelf had benoemd– bereid om de kiesverrichtingen eenparig nietig te verklaren.

Er was buitenlandse inmenging geweest en die Călin Georgescu had 380.000 euro gespendeerd op TikTok en aanverwanten. Ook waren er influencers in het spel geweest, en daardoor gingen diens mededelingen viraal. Weliswaar hadden de andere kandidaten miljoénen uitgegeven, en kon het eerbiedwaardige Hof niet één bewijs aanvoeren van inmenging of wat dan ook, toch vernietigden die heren een democratische verkiezing.

Nu beweren kwaadwilligen dat bij de overwegingen van het Hof mogelijk kán hebben gespeeld dat de Amerikanen in Roemenië de grootste NAVO-basis van Europa willen uitbouwen, tegen de Russische grens aan, en dat Oekraïens graan grotendeels via dat land wordt uitgevoerd. Laten we zulke aantijgingen voor wat ze waard zijn.

Tenslotte, als je de uitslag van meerdere Maastricht-referenda kunt negeren, zoals de EU in 2005 deed, wat zou je dan nog malen om de afschaffing van de democratie in een van je deelstaatjes?

Dan kraai je toch victoria, nietwaar, queen Ursula?

___________________

* klinkt wat stroef, maar het is wel een gewone journalistieke wending.

Een verstandig man aan het woord

Half september zei de sociaaldemocratische oud-Bondskanselier Gerhard Schröder, in een gesprek met Roger Köppel van het Zwitserse Die Weltwoche opmerkenswaardige dingen over Oekraïne en Poetin, over de EU met Ursula (toen ook nog met Frans), over migratie, asielrecht, de verzorgingsstaat enzovoort. U kunt het gesprek hier horen en zien, en vaak was het best amusant. Misschien kunnen onze federale onderhandelaars er ook eens naar luisteren als ze de tijd daarvoor vinden.

Eerst een stukje waarin Schröder vertelt dat hij destijds aan George H.W. Bush (de oude Bush, in zijn bed gestorven) had gevraagd waarom die precies Irak had aangevallen.

George antwoordde: “Ja, Gerd –men tutoyeert dan namelijk– je moet weten: ik heb toen met Hem in den hoge een tweespraak gehouden, en Hij zei me dat het zo moest gaan.”

“En wat zei Hij dan wel? vroeg Schröder ...want mij heeft Hij meen ik iets anders verteld.”

Ach, wel vaker wel zien we misdadigers en Amerikaanse presidenten zich op een god beroepen...

Maar om het jaar met een vrolijke wens af te sluiten, ziehier wat Schröder nog zei over de EU, en over die Dame die da sitzt ...en zich een godinnetje waant.

Met dank aan JP Rondas, want ik had besonders Herr Vorklug niet verstaan

Mijnheerke Betweter: Frans Timmermans

Betaalbaar tafelen met Nieuwjaar

In de Kerst- en Nieuwjaarsdagen wordt er wel stevig getafeld, maar opvallend weinig aandacht gaat daarbij naar Alexandre Balthazar Laurent Grimod de La Reynière, een voorloper van Jean Anthelme Brillat-Savarin (die velen vandaag alleen nog als kaas kennen, wat ook deze man tekortdoet), terwijl Grimod nochtans láng voor de Guide Michelin een Almanak uitgaf, bevattende een wandeling door Parijs, l'itinéraire d’un gourmand dans les divers quartiers de Paris. Niet zomaar een wandeling dus, en hij citeert terecht Petrus, de eerste paus: tanquam leo rugiens, circuit quaerens quem devoret. Als een briesende leeuw, zoekende, wien hij zou mogen verslinden, zegt onze Statenvertaling. En ook Matthéüs: non in pane solo vivet homo, de mens zal bij brood alleen niet leven.

Zeker, Grimod richt zich met zijn Guide tot de 1% – om met Nobelprijswinnaar economie Joseph Stiglitz te spreken – maar hij besteedt ook aandacht aan delicatessen die de 99% zich misschien kunnen veroorloven:

De orgaanstukken van het schaap, hoewel minder menigvuldig dan die van het kalf, zijn nauwelijks minder lofwaardig. Al leverden zij enkel maar de niertjes, nog konden zij de concurrentie aan; en dan hebben we het niet eens over de uitwendige nieren, bekend als les animelles,* die niets anders zijn dan de zichtbare tekenen van viriliteit van de ram. Deze animellen, die eertijds zeer gewild waren en buitensporige prijzen haalden, vinden tegenwoordig nog weinig liefhebbers; een groot geluk voor de verbreiding van de schapensoort, die door dit soort delicatessen rechtstreeks werd aangevallen in haar primaire levensbronnen.

_____________________

* Het Frans van vandaag kent dat woord niet meer want mijn zesdelige Robert heeft het niet. Bij Atilf echter vinden we: les animelles: plat préparé avec des testicules de bélier et fort estimé en Espagne et en Italie ainsi qu'en France à l'époque de Louis XV. (cf. Les Grandes heures de la cuisine française, Éluard-Valette, 1964)

Hier vult een Nederlandse bron nuttig aan, en kijkt niet alleen naar zuidelijke landen: Een tikje ongebruikelijk in de Nederlandse keuken, maar gewoon deel van het menu in landen als IJsland, Noorwegen, Denemarken en Duitsland. “Teelbal is precies zwezerik. Net zo zacht, delicaat en verfijnd. Voor nog geen tiende van de prijs” schreef culinair journalist Joël Broekaert in de NRC, daarbij net als Grimod de La Reynière op de kleintjes lettend.

De Vandalen hebben toegeslagen

 

Dit telt niet echt als een blog, ik besef het. Maar het tekeningetje hiernaast is zo mooi en modern dat ik niet kan weerstaan. Ik dacht meteen aan een gedicht van Nobelprijswinnaar Bob Dylan (wellicht de enige naam van de jongste decennia die iemand zich zal herinneren later, als wij allemaal dood zijn), een tekst die mijzelf pas nu, na jaren van vergeefse exegese, in alle klaarte duidelijk is geworden.

Een katholiek feestje

Jorge Mario Bergoglio, beter bekend als Franciscus, bisschop van Rome, ging niet naar de Notre-Dame (waar Macron een speech afstak ...als hoofd van een lekenstaat) maar wel naar Corsica. Die oorvijg zag ik hem met plezier uitdelen aan Emmanuel.

Franciscus, in zijn vrije tijd mondialist vanuit zijn Vaticaan, zal in Corsica over dat onderwerp zijn eerbiedwaardige bek gehouden hebben mogen we aannemen, want Wir schaffen das is nooit goed vertaald voor de inboorlingen van dat eiland.

Wel vind ik dat Zijne Heiligheid in het populisme niet zó ver had moeten gaan, dat hij zijn pausmobiel liet staan en in een Corsicaans botsautootje rondtoerde.

Matthéüs 2:5 Want alzo is geschreven door den profeet Michel

 Michel Houellebecq had het premierschap van François Bayrou in 2015 al voorzien. Hieronder vertaal ik (snel en dus slordig) een stukje uit Soumission:

Danig opgewonden probeerden om beurt de journalisten van de nieuwszenders de hele middag iets meer te weten te komen over de voorwaarden van het akkoord en de verdeling van de ministeries, waarbij ze telkens hetzelfde antwoord kregen over de ijdelheid van politieke overwegingen, de dringende noodzaak van nationale eenheid en het helen van de wonden van een verdeeld land, enz. Dat alles was te verwachten, het was voorspelbaar. Wat minder voorspelbaar was, was de terugkeer van François Bayrou op de voorgrond van het politieke toneel. Hij was een ticket overeengekomen met Mohammed Ben Abbès, die had toegezegd hem tot premier te benoemen als hij de presidents-verkiezingen zou winnen.

De oude politicus uit de Béarn, die in bijna alle verkiezingen van de afgelopen dertig jaar was verslagen, deed er alles aan om met behulp van verschillende magazines een imago van trots op te bouwen. Geregeld liet hij zich fotograferen, leunend op een herdersstaf en met een pelerine in de stijl van Justin Bridou, in een wisselend landschap van weiden en akkers, meestal in de streek van Labourd. Het beeld dat hij in zijn vele interviews wilde uitdragen was –à la De Gaulle– dat van de man die "nee" heeft gezegd.

Soumission

Flammarion 2015

Democratie nog net op tijd gered

Al sinds enkele dagen tijd bekijken onze media heel wat zaken door een nieuwe bril. Aanvoerders van de Islamitische Staat, die ze tot voor kort nog gevaarlijke terroristen noemden, heten nu gematigde IS-leiders, of gewoon rebellen, of zelfs redders en bevrijders.

Voorbeelden van terroristen die tot inkeer kwamen mogen dan schaars zijn, IS-Führer moeten de kans krijgen om hun deugdzaamheid te bewijzen.

Wat dichter bij huis heb je nu de sequel van de verkiezingen in Roemenië, waar zedig over gezwegen wordt. Akkoord, de uitslag was niet voorspeld en de winnaar bevalt niet. Het volk heeft verkeerd gestemd. Zoiets komt voor, zelfs de Amerikanen stemden verkeerd.*

Er zat voor de goede Roemeense leiders dus niets beters op dan gehoorzame rechters aan het werk te zetten om die verdomde verkiezingen te laten annuleren. Dat lukte hun ook. Niet zo ongewoon: bijvoorbeeld in Frankrijk en België had een vergelijkbare techniek eerder al zijn nut bewezen. Het is dan ook begrijpelijk dat je over die banale Roemeense kwestie weinig commentaarstukken leest.

De winnaar van de verkiezingen daar had campagne gevoerd op TikTok, en volgens het Grondwettelijk Hof in Boekarest heeft dat de doorslag gegeven, al zaten ook de Russen er voor veel tussen. Bewijzen voerde het Hof niet aan, die zijn immers geheim, maar iedereen weet dat het straatarme Roemeense volk hele dagen zijn tijd op TikTok zit te verdoen. Zulke hersenloze lieden kun je in het stemhokje niet vertrouwen, en dat is een groot nadeel van de democratie.

Die rechterlijke annulatie bevalt de postdemocratische EU vanzelfsprekend zeer. Zij wil niets liever dan dit juridische experiment naar wel meer recalcitrante EU-landen exporteren. De idee dat we in Europa nog in echte democratieën leven mag daardoor misschien brozer worden, maar zo blijft het Hogere Goed tenminste beschermd.

Democratische volwassenheid vindt men in Brussel populistisch, nationalistisch, racistisch, extreemrechts, fascistisch. En geef Ursula eens ongelijk: verkiezingen of referenda kun je zo nodig nog laten annuleren door bevriende rechters, idealiter kunnen ze beter achterwege blijven.

______________

* Trump werd door Macron deze week in het Élysée en in de Notre-Dame wel gefêteerd, maar hoeveel journalisten zongen niet voor een paar weken nog de lof van Notre-Kamala?

Kiezeltje in de laars

De EU vertoont geen democratisch deficit, zoals haar akolieten tot voor kort nog vergoelijkend zegden. Vandaag krijgen 'journalisten' noch 'wetenschappers' die term nog over hun lippen: voor hen is dat deficit verzwonden, in rook opgegaan. Je bent supporter of je bent het niet, nietwaar Hendrik en Rob? Zij hebben hier overigens geen ongelijk: er is geen democratisch deficit, de EU is gewoon een antidemocratische club. Dat werd zopas in Roemenië nog eens helder aangetoond door het gindse gouvernement des juges.

Roemenië (Hergé noemt dat land Syldavië, waar de inboorlingen Brussels spreken) maar Roemenië of Syldavië liggen allebei wat buiten ons gezichtsveld …en dat van onze specialisten en commentatoren. Wie bij de schokkende ontwikkelingen aldaar wél commentaar gaf bij CNews was MathieuBock-Côté.

Mathieu Bock-Côté: Als de wereldgeschiedenis zich in de Karpaten afspeelt! In twee woorden gezegd: een aantal dagen terug waren er in Roemenië verkiezingen, en in de eerste ronde won een verrassende kandidaat.
Christine Kelly: Bij de presidentsverkiezing.

M B-C: Inderdaad, en men beschuldigt hem ervan pro-Russisch te zijn, een complotdenker, een orthodoxe mysticus… en ik zal het niet tegenspreken: die kerel heeft wat louche trekjes. Feit blijft dat hij het bij de eerste ronde haalt. Verrassende kiesuitslag dus, en zowat overal vond men dat een schandaal, in Brussel, in Europa.
Maar twee dagen voor de tweede ronde van de presidentsverkiezing beslist het Roemeens Grondwettelijk Hof het resultaat van de eerste ronde te annuleren.

Onder welk voorwendsel doet men dat? Omdat, zegt men, die verkiezing door de Russen zou zijn gemanipuleerd, en vooral omdat door de controle van TikTok zich een verrassende, onwaarschijnlijke, spookachtige kandidaat had opgeworpen, Călin Georgescu. Surprise! en dus de schuld van TikTok. En aangezien TikTok het kiesresultaat in de war heeft gestuurd, is het legitiem om die verkiezing ongeldig te verklaren. Niet zomaar te neutraliseren of te omkaderen, nee, te vernietigen.
Waarom vertel ik dat? Omdat wat er in de Karpaten is gebeurd een echo is van wat er sinds 2016 gebeurt. Herinner u de Brexit. Men vertelde ons dat het resultaat heel anders was uitgevallen als het niet door Cambridge Analytica was gemanipuleerd. Herinner u Trump in 2016: eigenlijk heeft niet echt Trump gewonnen, het zijn de Russen die het voor hem hebben gedaan. En dan 2024, herinner u: eigenlijk heeft niet Trump zelf gewonnen, het is de schuld van Elon Musk die met Twitter, met X, de kiesresultaten heeft verstoord.

Maar om het resultaat van een verkiezing in de Verenigde Staten te annuleren ...dat valt niet mee, dat is toch iets ingewikkelder. Het is tenslotte de wereldmacht van onze tijd.
Wat zien we echter wél? een democratische verkiezing in Roemenië wordt geannuleerd omdat het resultaat ons mishaagt – met als voorwendsel dat de verkiezing verloren werd door desinformatie, wat de kern was van de speech van mevrouw von der Leyen, laten we dat niet vergeten.

Ik zie in het Roemenië van vandaag een laboratorium waar men expliciet de democratie wil opheffen als het volk verkeerd stemt. Ik vind het fascinerend wat daar is gebeurd, en de bewuste kandidaat mag dan nog wat louche zijn, laten we niet vergeten dat de Roemenen niet allemaal diep debiel zijn. Zij hebben voor hem gekozen in een regulier verlopen verkiezing, en dan beslist men die verkiezing te annuleren omdat het resultaat niet bevalt.

Wie zou hierin niet de geest van de Europese Unie herkennen?

De mensen doen nadenken in feite

 Eigenlijk in feite kunnen Vlamingen mij maar zelden boeien, terwijl ik naar Nederlanders, Fransen, Engelsen of Duitsers vaak met gretigheid luister.

Nu had de Zevende Dag –  laat op de avond en met een volle maag zag ik een fragmentje – het nodig gevonden om een soort kunstenaar aan het woord te laten, ik wil niet meteen zeggen een halvegare, in feite meer een simpele eigenlijk, zekere Vanoudenhove, die het tot zijn taak rekende mensen te doen nadenken in feite.

Hieronder hoort u hem kort, in feite maar een klein minuutje, en de brave jongen heeft daarin dertien (13) keer het woord ‘eigenlijk’ nodig om zijn nochtans eenvoudige gedachtewereld aan ons uit te leggen. ‘In feite’ kwam ook vaak voor, maar dat zal de lezer zelf moeten natellen, liefst niet direct na een smakelijke maaltijd.

Arm Vlaanderen.

Niet alleen in Frankrijk, ook in Duitsland beweegt heel wat

Eric Gujer is chef-redacteur van die krant, en bij de komende verkiezingen in Duitsland voorziet hij een afstraffing voor de Ampelkoalition van socialisten, liberalen en groenen. Nu voorziet iederéén dat debacle wel, maar hij verwoordt het naar mijn smaak grappiger. Een bij ons redelijk bekende senior writer zou hier met recht kunnen spreken over 'sporen van ironie'.

De situatie in Duitsland is behoorlijk grimmig.

De schuldigen zijn tenminste duidelijk.

[…] Scholz en Habeck staken zelfs de draak met wie kritiek leverde. De kanselier spotte dat de klacht de groet van de koopman was.* De minister van Economie wuifde de bezorgdheid weg met de luchtige opmerking dat bakkers niet failliet gaan zonder klanten, ze verkopen alleen geen broodjes meer. Met de bakkersjongen Habeck bakt Duitsland alvast veel kleinere broodjes.** […]

Minister van Financiën Christian Lindner ziet zichzelf als de meest onschuldige van de drie onschuldige slachtoffers. De liberalen proberen de indruk te wekken dat ze niets te maken hadden met de magere balans. Maar voor een coalitie geldt hetzelfde als voor een dievenbende: samen geklist, samen gehangen. […] De SPD, de Groenen en de FDP zullen een pak stemmen verliezen, en zullen in de nederlaag nog voor een laatste keer verenigd zijn. […]

De Zwitsers willen meer pensioen, maar niet meer snelwegen: het verleden in plaats van de toekomst. Uitbouw van de infrastructuur is taboe omdat zoiets meer immigranten zou kunnen aantrekken. Zwitserland is bang voor de gevolgen van groei. In Duitsland kun je zien wat er gebeurt als groei uitblijft.

____________

  * niet italiek in de tekst, ook verderop niet.
** kleinere Brötchen backen: nicht prahlen, sich zurücknehmen.

In Frankrijk beweegt ineens veel

Bij CNews verklaarde de advocaat Arno Klarsfeld: 

In 1940 waren er in Europa negen miljoen joden. Zes miljoen zijn er gedood bij de Shoah, maar in de jaren vijftig waren er nog drie miljoen. Vandaag nog iets meer dan een miljoen. Europa wordt dus een jodenvijandige regio. Terwijl bijvoorbeeld Frankrijk geen antisemitisch land is, maar dan wel met een extreemlinks dat het smeulende antisemitisme aanjaagt, en islamisten die een deel van de jeugd van de banlieues verzieken. Maar dan zie je ook een partij zoals het Rassemblement National, uit extreemrechts voortgekomen, die officieel het antisemitisme achter zich heeft gelaten en vandaag de joden verdedigt. Dat is toch een opmerkelijk feit en een belangrijke omslag in de politieke geschiedenis van Frankrijk. Vandaag heeft het Rassemblement National, al is het voortgekomen uit extreemrechts, dit antisemitisme achtergelaten en is het, althans voor mij of voor mijn vader,* niet langer een partij van extreemrechts maar een populaire of populistische partij, al naargelang de mening die men over die partij heeft.

__________

* Beate en Serge Klarsfeld wisten bijvoorbeeld Klaus Barbie voor de rechter te brengen.

Een vonnis met een bijsluiter

Bij CNews hoor je dingen die je elders niet hoort.

Vandaag viel het vonnis in de zaak van Pierre Palmade, de Franse komiek die onder invloed van drugs en alcohol, na drie dagen feesten zonder slaap (de bijslaap met zijn vriendjes niet meegerekend) het stuur nam en in een frontale botsing een vreselijk ongeluk veroorzaakte waarbij vier mensen zwaar gewond raakten, waaronder een zes maand zwangere vrouw die haar kind verloor.

Het zeer lichte vonnis van vijf jaar gevangenisstraf, waarvan drie jaar voorwaardelijk, werd onherroepelijk uitvoerbaar verklaard, zodat een eventuele beroepsprocedure geen opschorting inhoudt. Op die manier wordt dit grondwettelijk gewaarborgde rechtsmiddel sterk ontkracht, en verliest het deels zijn zin.

Zo’n beschikking is zéér uitzonderlijk volgens de panelleden bij CNews, de advocaat Gilles-William Goldnadel en de oud-magistraat Georges Fenech. Goldnadel zei dat hij dit in zijn lange carrière nog niet had meegemaakt, en Fenech zei dat het onder strikte voorwaarden wel kón voorkomen – bij onmiddellijk gevaar bijvoorbeeld – maar dat rechters die striktheid sinds een paar weken heel breed interpreteerden.

Wat mag dat betekenen ‘sinds een paar weken’? Vóór een paar weken werd, in de zaak Marine Le Pen, deze zeer uitzonderlijke eis ook gesteld door het Openbaar Ministerie – uitspraak valt begin volgend jaar. Velen waren verwonderd, want het enige onmiddellijke gevaar was dat zij zich kandidaat zou stellen voor het presidentschap. Vandaar dus die eis, Trump indachtig, dat zij voor vijf jaar onverkiesbaar zou zijn, ook in geval van een beroepsprocedure.

Volgens Goldnadel nu, heeft men ter gelegenheid van de immens gemediatiseerde zaak Palmade (die natuurlijk geen beroep zal aantekenen, hij zou wel gek zijn als recidivist die veertien jaar riskeerde) willen aantonen dat die maatregel, ook al kwam hij hier niet te pas, toch niet zó uitzonderlijk was. En Fenech voegde daaraan toe ‘les juges se tiennent’.

Deugdzaamheid heeft in Frankrijk een bijklank

Bij het proces van Marine Le Pen in Parijs,* gebruikte de openbare aanklager termen als ‘opschonen’, ‘uitzuiveren’ en dergelijke, en die deden de oud-magistraat Georges Fenech bij CNews huiveren.

In Frankrijk speelt het gewicht van de geschiedenis, en een oud-magistraat die bezwaren oppert als een confrater ergens schoon schip wil maken denkt dan vanzelfsprekend aan de Franse Revolutie, en aan de onkreukbare Robespierre, l’incorruptible. Die man gebruikte namelijk ook uitdrukkingen als assainir le corps politique républicain, het politieke corps van de Republiek opschonen. Zelfs terreur vond hij noodzakelijk: La terreur n’est autre chose que la justice prompte, sévère, inflexible ; elle est donc une émanation de la vertu. Terreur is niets anders dan snelle, strenge, onverbiddelijke rechtspraak; zij is dus een emanatie van de deugd.

Georges Fenech: Nettoyer, purger la classe politique? Il y a un côté véritablement vertueux, qui me fait un peu peur. Assainir ce monde-là, assainissement, vous voyez?
De politieke klasse opschonen, uitmesten? Daar zit een waarlijk deugdzaam kantje aan dat me een beetje bang maakt. Uitzuiveren dat wereldje. Zuivering, snap je?
Pascal Praud: La corruption me dégoûte, la vertu me donne le frisson.
Corruptie doet me walgen, deugdzaamheid doet me huiveren.

Praud citeert hier niet Robespierre, maar de scenarist en dialoogschrijver Michel Audiard, die in Mort d'un pourri Alain Delon liet zeggen: Les deux fléaux qui menacent l'humanité sont le désordre et l'ordre. La corruption me dégoûte, la vertu me donne le frisson.
De twee plagen die de mensheid bedreigen zijn wanorde en orde. Corruptie doet me walgen, deugdzaamheid doet me huiveren.

_________

* Marine Le Pen staat samen met 24 anderen terecht omdat fondsen, bedoeld om parlementaire medewerkers in het Europees Parlement te betalen, gebruikt werden om hen voor haar partij te laten werken.
Het Openbaar Ministerie eist een gevangenisstraf van vijf jaar voor Le Pen, waarvan twee jaar voorwaardelijk, vijf jaar onverkiesbaarheid (toepasselijk, zelfs in geval van hoger beroep, waardoor dit rechtsmiddel uitgehold wordt), en een boete van 300.000 euro. Als de rechter de aanklager volgt, kan zij geen kandidaat zijn bij de presidentsverkiezing van 2027.

Over een wit been, en over witheid in het algemeen

Wélk been, zijn linker- of rechterbeen heeft kapitein Ahab verloren en door een walviskaak vervangen?
Umberto Eco schreef in 2003 in zijn boek Dire quasi la stessa Cosa, Esperienze di Traduzione (een boek over vertalen …dat ik in de Franse vertaling las):
In Moby Dick heeft Melville nergens aangegeven wélk been kapitein Ahab mist. Of dit detail cruciaal is om de ambiguïteit en de mysterieuze aura rond deze verbijsterende figuur te versterken kun je je afvragen, maar als de auteur die ongewisheid heeft laten bestaan dan had hij daar zijn redenen voor en dat moeten we respecteren. Toen John Huston de roman naar film 'vertaalde',* kon hij niet om een keuze heen en besloot hij dat Gregory Peck niet langer zijn linkerbeen zou hebben. Melville kon dit in het ongewisse laten, Huston niet.

Dat Melville ons niet heeft willen verduidelijken om welk been het ging, zegt Eco, is zijn keuze en een (tekst-)vertaler die dat op eigen houtje wél zou doen, moet door zijn uitgever op staande voet buiten de deur worden gezet. Compleet akkoord.

Maar nu is het een tijd geleden dat ik Moby-Dick nog eens las, en aan twijfel ten prooi vroeg ik ChatGPT.com hoe het precies zat met dat ivoren been? Waar Melville die kwestie misschien toch verduidelijkt mocht hebben? Ik kreeg als antwoord: In Herman Melville's Moby-Dick, Captain Ahab is missing his right leg.

Het programma gaf Umberto Eco dus ongelijk, terwijl alle serieuze lezers en commentatoren zich altijd al hebben afgevraagd waarom Melville zelf hen dat niet had verteld.
Ik stelde dezelfde vraag nu opnieuw, lichtjes anders geformuleerd, en kreeg als antwoord: The leg that Ahab is missing is his left leg.

Mijn vermoeden hier was dat ChatGPT, hoe belezen ook, zich op de verfilming baseerde. Ik stelde de vraag dus ten derden male, alweer anders geformuleerd, en kreeg het juiste antwoord!
In Moby-Dick, Herman Melville never explicitly states which of Captain Ahab's legs was missing. This ambiguity has been noted by scholars and readers alike.

Driemaal is scheepsrecht, en iedereen leert bij, zodus ook ChatGPT.

Dan nu een andere kwestie, die jammer genoeg alleen Gentenaars zal interesseren. Melville beschrijft overvloedig de zuivere witheid van de monsterachtige walvis, en geeft tal van voorbeelden waarin precies die witte kleur zo angstaanjagend is: ijsbergen, ijsberen, de witte punten van hoge golven en nog meer. En hij besluit zijn opsomming …in Gent, bij Artevelde!

Nor, in some historic instances, has the art of human malice omitted so potent an auxiliary. How wildly it heightens the effect of that passage in Froissart, when, masked in the snowy symbol of their faction, the desperate White Hoods** of Ghent murder their bailiff in the market-place!

Barber van de Pol vertaalt heel mooi:
Ook blijkt uit historische voorbeelden dat de kunst van de menselijke arglist dit zo machtige hulpmiddel niet heeft versmaad. Wat wordt het effect in die passage bij Froissart niet versterkt doordat de vertwijfelde Witkappen** van Gent vermomd in het sneeuwwitte symbool van hun factie hun schout op het marktplein vermoorden!

_________________

  * Een intersemiotische vertaling of transmutatie. Geen vertaling van een tekst naar een andere tekst, maar naar een ander medium.
** White Hoods heten de Witte Kaproenen in het Engels, maar dat zij Artevelde hebben vermoord klopt niet: dat deed de hoofdman van de wevers, Geeraart Denys, en ook deed hij dat niet ‘in the market-place’ maar in Arteveldes huis aan de Kalandenberg. →

Moby Dick

Vertaling en nawoord Barber van de Pol

Athenaeum – Polak & Van Gennep

Amsterdam 2016

Moby-Dick

An authoritative text

Reviews and letters by Melville

Analogues and sources

Criticism

Edited by Harrison Hayford ⸱ Herschel Parker

W.W. Norton & Company

1967 New York⸱London

Umberto Eco

Dire presque la même chose

Expériences de traduction

Traduit de l'Italien par Myriem Bouzaher

Le Livre de Poche - Biblio essais

Grasset & Fasquelle 2006

Laat hoorngeschal weerklinken!

 Sint Hubertus, wiens naamdag vandaag valt en met prachtig hoorngeschal gevierd wordt, is de patroonheilige van de jagers (wel met Sint Sebastiaan als concurrent). Hij is ook de schutsheilige van paarden en honden, en beschermt ons tegen hondsdolheid. Na een mondain leven had hij zich bekeerd, toen bij een jachtpartij een hert met een lichtend kruis tussen zijn geweitakken niet was weggevlucht, maar zich juist naar hem had toegewend. Een wonderlijke gebeurtenis die vóór hem ook Sint Eustachius had meegemaakt.

Het mag dus niet verwonderen dat baron Munchausen iets gelijkaardigs beleefde, maar dat verhaal stond hier eerder al.
Dat een kersenboom op een hertenkop kan gedijen is aannemelijk want de baron had het dier ooit met kersenpitten beschoten, maar, vroeg de baron zich af: hoe in ’s hemelsnaam was destijds dat kruis op de kop van Sint Hubertus’ hert geraakt?

Als man van de Verlichting gelooft hij niet in wonderen, evenmin als Raspe trouwens, en dus zoekt hij een redelijke verklaring. Hij vindt die niet, en houdt het bij een veronderstelling:

Who knows but some passionate holy sportsman, or sporting abbot or bishop, may have shot, planted, and fixed the cross between the antlers of St. Hubert's stag, in a manner similar to this? They always have been, and still are, famous for plantations of crosses and antlers; and in a case of distress or dilemma, which too often happens to keen sportsmen, one is apt to grasp at anything for safety, and to try any expedient rather than miss the favourable opportunity. I have many times found myself in that trying situation.

Wie weet, of niet een fervente vrome jager, of een op jagen beluste abt of bisschop, het kruis op een soortgelijke manier tussen het gewei van Sint-Hubertus' hert heeft geschoten, geplant en gefixeerd? Zij hebben altijd al bekendgestaan, zelfs nu nog, voor het planten van kruisen en hoorns.* En in een noodgeval of bij een dilemma, wat verwoede jagers zo vaak overkomt, neem je voor je veiligheid toch om het even wat te baat, en beproef je elk middel, liever dan een mooie kans te missen. Meermaals heb ik mij in die benarde situatie bevonden.

Bij Godfried Bomans lezen we:

En wie weet, of niet een jagende abt of bisschop in vroeger tijden het Hubertus-kruis op een dergelijke manier op die hertekop gekregen heeft? Zijn zulke prelaten soms niet bedreven in het planten van kruizen tussen stekels? En dan: neemt een mens niet liever elk middel te baat dan in een mislukking te berusten? Zo althans vergaat het mij.

Bomans vertaalt onderhoudend, maar vrij en soms heel beknopt. Mogelijk moest dat zo van de uitgever, of het was zijn eigen keuze, maar hier geeft hij bijna een resumé: hij laat het verschil weg tussen fervente jagers (zoals de baron) en liefhebbers (zoals die sporting abten en bisschoppen) en zijn lezer verneemt ook te weinig over Munchausens distress en dilemma. Wat verder die stekels mogen betekenen is mij een raadsel.

Karel van het Reve zei dat een vertaler moet vertalen 'wat er staat'. Een strenge eis die weliswaar geen letterlijkheid inhoudt, maar toch de richting uitgaat van wat de Fransen un sourcier noemen, een vertaler die getrouwheid aan de bron het belangrijkste vindt. Aan de andere kant vinden we dan le cibliste, die de brontekst naar zijn hand zet, in het belang van de verstaanbaarheid, de elegantie van zijn eigen tekst of het gemak van de lezer, zijn doelwit. Het blijft een dilemma.

__________

* 'Antler' is 'gewei', of 'Geweih' in het Duits, en niet 'hoorns'. Maar Bürger vertaalt: Denn diese Herren waren ja von je und je wegen ihres Kreuz- und Hörnerpflanzens berühmt und sind es zum Teil noch bis auf den heutigen Tag. Brouwers vertaalt: Deze heren waren immers zeer bekwaam in het kruis- en hoornplanten en zijn dat trouwens voor een deel tot op de huidige dag nog steeds. Nu was Duits natuurlijk ook Raspes moedertaal, en dat Hörnerpflanzen, hoorns zetten zal ook bij hem gespeeld hebben. Umberto Eco omschreef vertalen als dire presque la même chose, en daar heb ik in dit geval vrede mee.