Maria van der Hoeven: onheilige simpelheid

Het mag verwonderlijk zijn, maar ook in Europa komen er nog mensen voor als Maria van der Hoeven – Nederlands minister van Onderwijs en Wetenschappen – die vinden dat het creationisme naast en op gelijke voet met de evolutietheorie moet worden onderwezen.
Derzulken is het koninkrijk der hemelen en zij verdedigen de stelling dat alle soorten van verklaringen gelijkwaardig zijn. Het al of niet bestaan van de Noordpool is een kwestie van opinie, of zelfs van cultuur. Het is maar wat je lust, en je kunt een kroket uit de muur trekken ofwel een portie bitterballen.
Dat zulke mensen bestáán weet je, maar ik bijvoorbeeld wist niet dat ze in onze Europese wereld nog ernstig zouden worden genomen, dat hun verantwoordelijkheden zouden worden toevertrouwd, dat hun daarenboven nog aanspraak op begrippen als verdraagzaamheid zou worden verleend.
Wetenschappelijke bewijzen voor het Darwinistische model zijn er te over, dat weet iedereen die kan lezen en daartoe ook bereid is. En ik besef heus dat het woord “bewijs” op zich een filosofisch vraagstuk is.
Laten we voorzichtig zeggen: er zijn aanwijzingen van een dergelijke overweldigende kracht, dat ze elke andere uitleg laten verbleken tot onzichtbaarheid.
Maar doet dit er toe? doet het er toe dat de evolutietheorie voorspellingen mogelijk maakt die zich achteraf ook laten verifiëren, of liever, die tenminste falsifiëerbaar zijn? De recente Chinese vogelpest zou daar een schrikwekkende illustratie van kunnen worden: misschien evolueert een bepaald virus wel tot een vorm die nooit eerder voorkwam, die dus gecreëerd wordt terwijl de onderzoekers er bij staan.
Voor mensen als Maria van der Hoeven doen zulke overwegingen er niet toe. “Het is een onvolledige theorie” zegt ze, en daarmee bewijst zij gelijk dat het hele onderwerp der wetenschap haar petje vér te boven gaat. Arme Maria: élke wetenschap is onvolledig, dat is juist een kenmerk van wetenschap. Die is nooit een gesloten systeem.

 
Wat onze Maria gelooft is dat de wetenschap niets vertelt omdat ze niet Alles vertelt. Haar Alles staat gelukkig wel in de Bijbel, of in de Catechismus, maar weer een ander Alles, even willekeurig, staat in het Boek van Mormon, én in de Koran &c. Om dichter bij Maria’s eigen Hollandse huisje te blijven: zelfs Lou de Palingboer had een antwoord op Alles, en recenter heeft Jomanda nog een en ander verklaard.
Dichter bij ons eigen huisje: ook ‘rationele’ mensen als een Danneels weten eigenlijk Alles, maar durven dat hardop niet meer te zeggen, want zij eten graag uit twee ruiven. Als zij ietwat rechtlijniger waren, zouden zij altijd een verklaringsgrond kunnen bovenhalen: het Wonder. Wie immers gelooft dat kandidaat-heiligen wonderen kunnen verrichten –spreek mij tegen Danneels– die moet in eerlijkheid bekennen dat Alles mogelijk is, en dat hij voor dat Alles ook een gerede verklaring heeft. De theorieën van Danneels en consoorten kun je belachelijk vinden, je kunt ze geen onvolledigheid verwijten. Daarin verschilllen die theorieën nu juist van alle andere denkvormen: zelfs van wiskundige axiomastelsels, tenzij die uiterst eenvoudig zijn en bijgevolg niet echt krachtig.

Maar goed: een geloof is een geloof, en het christendom is tenminste een geciviliseerd, ja gedomesticeerd geloof, en daar valt mee te leven! Voorspellen bijvoorbeeld doen verstandige Europese gelovigen al een tijdje niet meer: dat laten zij aan de wetenschap over. Als het er om spant dan laten zieke katholieken zich zonder protest door ongelovige darwinistische dokters behandelen.
Niet elk geloof staat even ver. V.S.Naipaul vertelt mooi (Among the Believers, London 1981) hoe een grote islamitische geestelijke leider zijn eigen arme volk zijn leven lang elk contact met de verderfelijke Westerse wereld verbiedt, elke wetenschap vervloekt als strijdig met de leer van de Profeet …tot hijzelf kanker krijgt en zich per Boeing laat overvliegen naar Boston. Hij sterft daar, en zijn resten worden per Boeing teruggevlogen naar de heilige grond van Pakistan. De kerel had zich eerst wel een onbetaalbaar dure behandeling gekocht bij ongelovige Westerse honden.

Hoe gaat het er inderdaad aan toe, waar de religie nog in al haar primitiviteit en rauwheid heerst? Waar de religie nog alle verklaringen mag leveren en alle macht heeft?
Misschien kan een XVIIIde eeuwse brief dat illustreren. Ik geef een fragment van zo'n brief die een Parijse dame, Louise d'Épinay, schreef aan de Napolitaanse abbé Ferdinando Galiani. Die man had zelf lang in Parijs gewoond, was in heel Europa beroemd om zijn economische traktaten, maar was teruggeroepen naar zijn geboortestad Napels – een vergeten gat volgens hemzelf. Deze voor hem ongelukkige omstandigheid heeft voor ons een uitgebreide correspondentie opgeleverd:

Mme d’Épinay à Galiani.
À Paris le 20 juin 1772

[…] Nous avons eu ici pendant 24 heures un homme qui guérissait par attouchement et par prière, les vrais croyants étaient guéris radicalement, les autres c’est-à-dire ceux qui n’étaient pas guéris passaient pour incrédules et étaient insultés par le peuple. Une petite fille boiteuse y fut menée par sa mère et après l’attouchement on lui ôta ses béquilles et on cria miracle, elle fit trois pas et tomba au quatrième, la mère prit la béquille et la rossa, le saint homme se mit en prière pour la conversion de la boiteuse tandis que le peuple et sa mère l’assommaient.

in: Ferdinando Galiani
Louise d’Épinay
Correspondance III, mars1772 - mai 1773
Les Éditions Desjonquères, 1994, p. 74

We hebben hier de tijd van 24 uur een man gehad die genezingen verrichtte door aanrakingen en gebed. Echte gelovigen werden radicaal genezen, en de anderen, het is te zeggen diegenen die niet werden genezen, gingen door voor ongelovigen, en zij werden door het volk beschimpt. Een klein gebrekkig meisje werd door haar moeder aangebracht, en na de aanraking nam men haar krukken weg en schreeuwde mirakel. Ze deed drie passen, viel bij de vierde, en de moeder greep een kruk en roste haar af. De heilige man begon te bidden voor de bekering van de gebrekkige, terwijl de menigte en de moeder haar knuppelden.
_____________
Driek van Wissen zei het kort en goed:

Intelligent plan?

Als alles is geschapen volgens plan

Zoals u denkt, Maria van der Hoeven,

Staat Darwins theorie op losse schroeven

Wat ik natuurlijk niet geloven kan

Want stel dat al wat is echt is gepland

Hoe kan het dan dat u minister bent?

.