Is schaakspelen haram of halal?

.

Twee schitterende columns hieronder, van de Nederlandse grootmeester Hans Ree.

Van beide columns heb ik het slot weggelaten, want dat waren schaaktechnische illustraties.

Voor de leek zal ik misschien vooraf een door Ree gebruikte term toelichten: een studie, vaak ook probleem genoemd, betekent in het schakersjargon een opgave, vergelijkbaar met een kruiswoordraadsel of een cryptogram. Het gaat om een bepaalde stelling die niet uit een echte schaakpartij afkomstig is, maar die thuis is bedacht door een componist.
Klassiek luidt de opdracht bij zo'n stelling of diagram: "wit speelt en wint", of "zwart speelt en houdt remise", of "wit speelt en geeft mat in twee zetten (of drie, of vier &c.)". Er zijn ook omgekeerde opgaven, waarbij de opdracht kan luiden: "bedenk een dwingende manier waarop wit hier verliest", dus wát zwart ook speelt en hoezeer hij ook wenst te verliezen, hij wint!

Een goed probleem heeft enkele kenmerken:

Er is vooreerst maar één oplossing, en die is zeer contra-intuïtief. Wordt er later nog een tweede oplossing gevonden, dan verwijst men het probleem naar de vuilnisbelt der geschiedenis, tenware dat de componist alsnog een verbetering weet te bedenken, die de smet van de dubbeloplossing uitwist.

Een tweede eigenschap van een mooi probleem is dat de stukken in de uitgangsstelling niet al te bizar staan opgesteld: het moet min of meer denkbaar zijn dat een echte schaakpartij juist in die stelling zou zijn uitgemond. Onder schakers zegt men dat een zulk een stelling natuurlijk is. Een van de zeldzame gelegenheden waarbij dat veelgebruikte woord zonder enig filosofisch bezwaar kan worden aangewend.

Er zijn zeer oude, vaak Arabische problemen bekend (met het Paard in een belangrijke rol).

Onder schakers worden probleemcomponisten met gepaste en grote eerbied bejegend, maar toch gaan zij voor zonderlingen door, want hun stellingen zouden door een levende mens achter het bord, en onder tijdsdruk dus, bijna nooit tot een goed einde worden gebracht. De wedstrijdspeler wordt er door hen aan herinnerd dat hij niet een zevende deel van de mogelijkheden ziet, net zoals een mens die een deuntje fluit het hoofd moet buigen voor Mozart.

o-o-o-o-o-o

NRC Handelsblad

15 februari 2005

Halal of Haram?

Hans Ree

Alexander Koblenz (1916-1993), de trainer van Michail Tal, stelde als er belangrijk wereldnieuws werd besproken vaak de vraag: ,,Maar wat betekent dat voor de joden van Riga?’’ Hij deed het zo vaak dat zijn leerlingen hem wel eens plaagden door diezelfde vraag aan hem te stellen als er bij wijze van spreken een Engelse voetbaluitslag op de Letse radio werd gemeld.
Wat betekenen de Iraakse verkiezingen voor de schakers van Bagdad? Niet veel goeds volgens een artikel op http://www.chessbase.com/, waarin de opvattingen over schaken worden geciteerd van de groot-ayatollah Ali Sistani. Volgens chessbase is hij sinds de verkiezingen de machtigste man in Irak, al zullen de Amerikaanse machthebbers daarbij niet meegerekend zijn.
De website van de ayatollah sistani.org heeft een afdeling Vragen en Antwoorden die over schaken heel duidelijk is. Vraag: ,,Is schaken Halal of Haram?’’ (toegestaan of verboden) Antwoord: ,,Schaken is absoluut verboden.’’ En elders nog een keer. Vraag: ,,Is het spelen van schaak toegestaan?’’ Antwoord: ,,Het is absoluut onwettig.’’
Een schaakverbod is zeldzaam, maar het is in de moderne tijd eerder voorgekomen, in China tijdens de Culturele revolutie, in Iran onder Khomeini en in Afganistan onder de Talibaan. Al die verboden zijn al lang weer opgeheven. Een van de directe gevolgen van het Amerikaanse ingrijpen in Afganistan was dat er daar weer openlijk kon worden geschaakt. Het zou ironisch zijn als het in Irak net omgekeerd zou gaan.
Is er niets belangrijkers om je druk over te maken dan de vraag of er straks in Bagdad nog geschaakt mag worden? Ongetwijfeld, maar de zaak is toch meer dan een geïsoleerde curiositeit.*
Aan het hof van de kaliefs van Bagdad stond de schaakstudie in de negende eeuw op een niveau dat in het Europese schaak pas 900 jaar later bereikt zou worden. Dat was ook geen geïsoleerd verschijnsel, want allerlei takken van wetenschap stonden in Bagdad toen op hoog peil. Wie nu in Irak het schaken wil verbieden lijkt zich demonstratief af te keren van een wereld van verfijning en intellectuele bloei.

18 februari 2005

Eindspelstudie niet Haram

Hans Ree

Op de website van Tim Krabbé zag ik dat hij zich net als ik verdiept had in de leerstellingen van de Iraakse ayatollah Ali al-Sistani, maar dat hij dat wel wat grondiger had gedaan.
In de vorige rubriek schreef ik dat het schaken volgens al-Sistani haram was: absoluut verboden. In West-Europa waren er in de Middeleeuwen ook kerkvaders die het schaken verboden en dat was dan omdat er vaak bij gewed, gegokt, gedronken en gevochten werd. Je zou kunnen denken dat al-Sistani ook zulke motieven had en dat hij een rustig partijtje schaak zonder weddenschappen wel door de vingers zou zien. Maar nee. Krabbé vond op de Franse versie van Sistani’s website een antwoord dat uitvoeriger was dan wat ik in het Engels had gelezen. Ook zonder gokken en andere onverkwikkelijkheden mocht het niet. **
Krabbé stuurde zelf ook een vraag naar Sistani: was het maken en oplossen van eindspelstudies en matproblemen ook haram? Het antwoord kwam snel en was een opluchting. Nee, die bezigheden zijn niet haram. Als het volgens de traditie niet als spelen wordt beschouwd, dan mag het.
Oplossen mag, maar hoe staat het met de oploswedstrijden die tegenwoordig georganiseerd worden? Je kunt er zelfs wereldkampioen in worden. Mij komt het voor dat die wedstrijden wel gevaarlijk dicht bij haram komen, maar ik wil me niet voor Islamitisch schriftgeleerde uitgeven.
_________________________

* In een column van '97 zei Ree hierover: .Er wordt wel eens gezegd dat wij zo in ons spel verdiept zijn dat we de wereld niet kennen, maar je weet wat een onzin dat is. Ons spel is een microkosmos waarin zich de wereld haarscherp spiegelt. Wie van alles een beetje weet, weet niets, maar wie één ding goed bestudeert, weet genoeg voor alles.

Hans Ree
Holland verlicht
1998, Uitgeverij L.J.Veen, Amsterdam/Antwerpen, p.10

** Istifta:Je voudrais vous demander au sujet du jeu des échecs. Est-il permis de les jouer pour agrandir l’intelligence, sachant que je ne fais pas de pari et il n’y a aucune mauvaise intention en les jouant?

A: Il n’est pas permis de jouer le jeu des échecs.

.