Het nut van het schaakspel

Ik moet mijn lezer om enig geduld vragen want veel hieronder is Frans, en ik heb geen zin om het te vertalen. Ook moet ik hem verzoeken om met de nodige aandacht de voetnoten te lezen. Het gaat hierom: wat zou het nut van het schaakspel zijn?

Volgens Dr. Max Euwe (wereldkampioen in 1935, na een nipte overwinning op de hem onderschattende en doorlopend bezopen Aleksandr Aljechin, die in ’37 zijn titel evenwel terugpakte met zes punten verschil – hij dronk toen minder wordt gezegd, later weer meer) was het schaakspel nuttig omdat het ‘de jeugd van de straat houdt’. Misschien geldt dit mooie argument vandaag minder.

Kardinaal de Retz, u welbekend, wijst in zijn Mémoires op een ander nut,  nu van politieke aard:

Vous avez vu que la Reine* avait désiré de moi que je ne m’ouvrisse point avec M. de Beaufort** du dessein qu’elle avait d’arrêter Messieurs les Princes.*** […] Je le menai dîner chez moi, je l’amusai toute l’après-dînée à jouer aux échets,**** je l’empêchai d’aller chez Mme de Montbazon,***** quoiqu’il en eût grande envie, et Monsieur le Prince fut arrêté avant qu’elle en eût le moindre soupçon.

Ik sla weer een stuk over, maar alles komt goed nadat Retz aan Beaufort heeft uitgelegd om welke uitstekende politieke redenen hij hem had beziggehouden:

Il m’embrassa, Mme de Montbazon m’en baisa cinq ou six fois bien tendrement, et ainsi finit l’histoire.

____

* Anne d’Autriche (1601-1666).

** François de Vendôme, duc de Beaufort (1616-1669); wilde genoemde Anna destijds graag het hof maken toen haar gemaal Lodewijk de XIIIde pas was overleden, want hij had het in zijn hoofd gehaald Frankrijk te zullen regeren. Retz zegt hierover: …il se mit en tête de gouverner, dont il était moins capable que son valet de chambre.

*** Waaronder ‘Monsieur le Prince’, Henri II de Bourbon, duc d'Enghien, later prince de Condé (1621-1686); hiernaast 'Le grand Condé' (1653) van David Teniers II.

**** Retz schrijft ook een paar honderd pagina’s verder ‘échets’ in plaats van ‘échecs’ (Beaufort speelde blijkbaar graag en vaak schaak). De editor van de Mémoires, Michel Pernot, maître de conférences honoraire à l’Université de Nancy II, heeft geen sluitende verklaring voor deze spelling.

***** Marie d’Avaugour de Bretagne, duchesse de Montbazon (1616-1657); echtgenote van Hercule de Rohan, duc de Montbazon (1568-1654) en maîtresse van onze schaakspeler Beaufort.