Een briefje aan Joël de Ceulaer

De paus en zijn kerk aanvallen is in onze dagen ongevaarlijk, beetje goedkoop, wat afgezaagd zelfs. Een atheïst die niet in god gelooft (om met padre da Costa te spreken) laat zich daar niet mee in, en al zal hij vanzelfsprekend kritiek hebben, hij zal in geen geval naar onbehouwen, en bijgevolg futiele termen en vergelijkingen grijpen. Tenslotte zijn hier ook niet veel katholieken meer – wat er nog rest is ongevaarlijk en we hebben wel andere zaken aan ons hoofd.

In de achttiende eeuw, tot zelfs halfweg de negentiende was dat nog anders. Wie toen kritiek had op de kaloten moest omzichtig te werk gaan. Goede schrijvers grepen naar de satire als wapen, maar ze waren wel zo verstandig om dat niet met zoveel woorden aan te kondigen.

Talloze voorbeelden kun je geven, en een van hen is de Duitser Rudolf Erich Raspe. Raspe is de auteur van Baron Munchausen's Narrative of his Marvellous Travels and Campaigns in Russia, een klein boekje, small 8vo.
Hij schreef het in Cornwall, waar hij als geoloog en mineraloog voor de mijnbouw werkte. Raspe was een Europees bekende wetenschapsman, een professor met vele publicaties op zijn naam, en een kind van de Verlichting.*
Het werk werd in Londen in 1785 anoniem gepubliceerd. De Engelse lezers waren op slag verkocht, en aan de snel opeenvolgende uitgaven voegde Raspe telkens enkele avonturen toe. Alles wat hem ergerde nam hij op de korrel, net als de baron, die verwoede jager.

Als Munchausen op weg naar Sint Petersburg, na een barre nacht met meters sneeuw, op een kerkhof ontwaakt en zijn paard aan de kerktoren ziet bengelen, want alle sneeuw was weggesmolten, pakt hij zijn pistolen en schiet het halster van het paard kapot. De baron staat op gewijde grond, schiet op de kerk, op het kruis van de weerhaan, en zet zijn tocht bedaard verder.

De dag voordien nog had hij een arme Pool in een greppel zien liggen, verstijfd van de kou, en al was hijzelf even verkleumd, hij gooide zijn mantel over hem heen. 
In de grappige Bomansvertaling lezen we: Terstond klonk er een stem uit de hemel, die sprak: ‘Ik mag verdoemd zijn, mijn zoon, als ik je dit niet vergelden zal.’

Raspe schreef inderdaad: “I'll be damned my son if I do not reward it in time.”  In de Amerikaanse uitgave echter viel de term damned weg: “You will be rewarded, my son, for this in time.” Voor hen had Raspe zich te ver gewaagd met zijn verwijzing naar Sint Maarten en die hemelse stem.**

Later, in een jachtavontuur, had hij al zijn munitie voor die dag vermorst, en zag tegen de avond een prachtig hert. In arren moede beschiet hij het nog met een kersenpit maar het dier ontkomt. En zie, datzelfde hert ontmoet hij later weer, en tussen zijn geweitakken groeit een kersenboom.
Zoals wij weten had lang vóór de baron ook de aanvankelijk nog heidense Hubertus bij de jacht een hert gezien, met tussen zijn gewei niet een kersenboom maar een stralend kruis. Hubertus bekeerde zich terstond, werd later bisschop en zelfs heilig. De baron weet dat ook, en vraagt zich af waar dat hert dan mee beschoten moet zijn, maar het antwoord op die vraag laat hij aan de lezer over.

____________

* Lid van de Royal Society, kende bijvoorbeeld Benjamin Franklin en James Watt, schreef over geologie en vulkanologie, vertaalde Lessings Nathan der Weise: Nathan the Wise: a Philosophical Drama, London, J. Fielding, 1781. Leibniz vertaalde hij uit het Latijn want wetenschappelijke kennis moest voor iedereen toegankelijk worden. Meer over deze bijzondere man in:

Der Münchhausen-Autor Rudolf Erich Raspe

Wissenschaft - Kunst - Abenteuer

Andrea Linnebach, Hg.

Euregioverlag, Kassel 2005

** Jeroen Brouwers vertaalde: 'De duivel moge me halen, ouwe jongen, maar dit blijft niet onbeloond.' Zowel Brouwers als Bomans steunen mede op de Duitse uitgave (1786) van Gottfried August Bürger (1747-94).

Het ging Joël zijn krachten te boven

 

Wie zoals Joël De Ceulaer zichzelf verplicht heeft om in de gazet week na week een brief te zetten, en eigenlijk nog niet helemaal klaar is met het katholicisme en zich daar uit alle macht tegen wil afzetten, vervalt bij zoiets als het bezoek van Georges Bergoglio aan dit land makkelijk in vergelijkingen en hyperbolen die wat infantiel aandoen.

Joël had een volwassener indruk gemaakt als hij heel dat ‘historische bezoek’ (krantentaal) lichtvoetig had aangepakt, maar wat je altijd zult zien: als boven een rubriek 'satire' staat ...is het laatste wat je zult aantreffen iets dat daarvoor zou kunnen doorgaan.

Onze man lijkt ook niet te beseffen dat onbehouwen geschrijf helemaal niet adequaat is. Satire is een discipline die te veel van hem eist. Voorbeelden, oude en nieuwe, zijn er nochtans veel, maar daarvoor moet je enige, liefst klassieke literatuur achter de kiezen hebben.

Nee, Joël, het is mooi dat je je best hebt gedaan, en laat je door deze kritiek niet ontmoedigen, plus est en vous, maar zo gaat het nu eenmaal niet.

Is onze Bergoglio wel christelijk?

Jorge Mario Bergoglio, beter bekend als paus Franciscus, hebben we hier te gast en in de media heet dat bezoek ‘historisch’ en ‘beladen’. Nu wil ik niet achterblijven, en gebruik nog een andere journalistieke term: ‘omstreden’. Deze Bergoglio is een omstreden figuur. 

De Franse advocaat Gilles-William Goldnadel had hem op CNews dus ook controversé of contesté kunnen noemen, maar hij gebruikte een beter adjectief.

Gisteren in het programma van Pascal Praud zagen we Macron in de UNO in New York zijn woordje doen over Libanon en de Hezbollah (Emmanuel voelt zich tegenwoordig meer op zijn gemak in het buitenland dan in Frankrijk, wat begrijpelijk is), vervolgens hoorden we nog een paar anderen over dat onderwerp, en tot slot kwam onze Franciscus, die zich uitsprak tegen geweld en voor vrede, en die zou bidden voor de arme Libanezen.

Goldnadel, niet meteen een vrome christen, nam als advocaat de verdediging op van de Libanese christenen. Uit schrik voor de stoute mohammedanen laten de christenen die taak tegenwoordig wel vaker over aan niet-christenen, zelfs aan joden en atheïsten. Met zijn gouden naald prikte Gilles-William Franciscus, die hij nóg erger vond dan Macron:

Dit is het ergste van al, en geloof me maar: dit overstijgt het Israëlisch-Palestijns-Libanese probleem. Je hebt een postchristelijke paus die voor de Libanese christenen geen woord over heeft, terwijl die deels verdreven zijn of tot niets gereduceerd, juist vanwege de islamistische Hezbollah. Aan hen heeft hij geen woord vuilgemaakt. Maar dat is normaal en logisch: toen hij naar Marseille kwam, had hij wel woorden over voor de migranten, maar geen voor de Marseillais of voor de Fransen. Wat kan ik u verder nog vertellen? Perfect coherent is hij, deze postchristelijke paus.

Ça c’est le plus grave de tout, et ça transcende, croyez-moi bien, le problème Israélo-Palestinien- Libanais. Vous avez un pape postchrétien qui n’a pas un mot pour les chrétiens du Liban, qui ont été en partie chassés, ou qui sont en ce moment ravalés à rien, à cause justement du Hezbollah islamiste. Il n’a pas un mot là-dessus. Mais c’est normal et logique : quand il est venu à Marseille, il a eu des mots pour les migrants, il n’a pas eu des mots pour les Marseillais, pour les Français. Qu’est-ce que vous voulez que je vous dise ? C’est parfaitement cohérent avec ce pape postchrétien.

Een schisma in de maak!

 

Nu keek ik even naar de Zevende Dag, toegegeven heel fragmentair, samen een minuut of vijf, niet ‘lineair’ dus – dat geduld kan ik niet opbrengen – en ik hoorde al meteen een schismaticus verkondigen dat men de gerechten van de roomse kerk met twee verschillende sausen zou moeten opdienen: een saus voor Europa met enige LGBTQUERTY-parfums, en een saus voor de rest van het godsvolk, zonder die dingen.

Allemaal goed en wel, maar ‘katholiek’ komt van κατά en ὅλος: voor het geheel. Voor de hele aardkloot dus! Hier moet normalerwijze excommunicatie volgen,* want al weet zo’n eenvoudige gelovige misschien niets van etymologie, dat mag niet als excuus gelden.

_________

* Canoniek Recht: sanctie, voorbehouden aan de Paus of de Bisschoppen, waarbij leden die zich schuldig hebben gemaakt aan ernstige overtredingen (in het bijzonder ketters en schismatici) worden uitgesloten uit de kerkgemeenschap.

Het nut van streepjes in de marge

.

Het grappige boek De Kunst van het Stelen van padre Manuel da Costa (1601-1667), kwam hier elf jaar geleden al ter sprake.* De vertaling was toen net uit, en zoals dat gaat ben ik het meeste in de loop van die elf jaar vergeten. Natuurlijk had ik wel potloodstreepjes in de marge gezet, want lezen zonder (vul)potlood bij de hand lukt mij niet. Die streepjes zijn een extern geheugen. Als je zo’n boek weer openslaat zie je direct wat je destijds opmerkelijk vond.

Mocht hij het voor het zeggen hebben gehad, dan had padre Manuel de misdaad stevig aangepakt, en hij stelt China als voorbeeld, waar de sociale controle blijkbaar toen al perfect geregeld was. Ook preventieve hechtenis vindt bij hem genade, waarbij profilering mag spelen en volgens de padre zelfs moét spelen. Délit de faciès heet dat in het Frans, of nog duidelijker délit de sale gueule. Sociale fraude komt ook ter sprake, en verder stelt hij de deportatie van delinquenten voor.

Het kan niet actueler, zei Nobelprijswinnaar José Saramago.

En wat zal ik zeggen van de talloze klauwen die gedoogd worden in de grote stad Lissabon? We moesten ons schamen als je kijkt naar veel grotere steden in China, waar zo goed gewaakt wordt over klauwen van zwervers en leeglopers dat er niemand rondloopt van wie men niet weet wie het is, wat hij doet en waarvan hij leeft, om diefstal en andere onrust en wanorde, die veroorzaakt worden door nietsnutten en vagebonden, te voorkomen Maar bij ons heerst zoveel tolerantie jegens zulke lieden dat de straten er vol van zijn, zonder dat er iemand is die hun vraagt of ze zich kunnen bedruipen, of wie zich via hen bedruipt, want van hen zijn de nachtelijke diefstallen, heimelijke ontvoeringen en dagelijkse moorden afkomstig. In die kringen kun je ook getuigen vinden voor het winnen van elk geding, of iemand die een vals eigendomsbewijs of een provisie voor je in elkaar zet, zo goed dat zelfs Zijne Majesteit, die het niet heeft ondertekend, het als echt beschouwt. Alles mag maar omdat er geen toezicht is. Net zoals er iemand is die waakt over het koninklijk paleis, moet er, vind ik, iemand komen om in de hele stad uit te kijken naar schooiers en straatschuimers en iedereen op te pakken die hij niet kent. Zonder concrete beschuldiging. Als hij in de gevangenis kan bewijzen dat hij een fatsoenlijk man is wordt hij vrijgelaten; en als hij niet deugt moet hij maar naar de wingewesten, waar hij een breed terrein heeft om zijn vaardigheden verder te ontwikkelen – en dan zijn wij bevrijd van die plaag, die zo ergerlijk wordt gedoogd op onze kosten.

De Kunst van het Stelen

Vertaald uit het Portugees

en van een nawoord voorzien

door Harrie Lemmens

Athenaeum–Polak&Van Gennep

Amsterdam 2010

_______________

* Ook hier trouwens.

Als zelfs de linksen godsdienstig worden

Nu in onze streken religies weer wild om zich heen grijpen, niet alleen in stedelijke achterstandsgebieden (les quartiers sensibles, zoals de Fransen zeggen), maar ook bij linkse partijen en in intellectuele milieus, bij auteurs bijvoorbeeld, is het misschien tijd om minstens deze laatsten op enkele confraters te wijzen die het goede voorbeeld gaven.

Stendhal hadden we hier al, maar er zijn oudere voorbeelden, en we hoeven echt niet tot Lucretius terug te gaan: er is keuze te over onder de moderne schrijvers en dichters en wetenschapslui, en ik licht er een paar uit. Neem de zestiende-eeuwer Pietro Aretino, die om den brode weliswaar ook religieuze teksten schreef maar die we toch als goede atheïst mogen rekenen, want dat deden zijn tijdgenoten ook.

Questo è Pietro Aretino, poeta Tosco,
che d'ogni un disse mal, eccetto che di Dio,
scusandosi con dir: non lo conosco.

Dit is Pietro Aretino, een Toscaanse dichter
die over iedereen kwaad sprak, behalve over God,
met als excuus: hem ken ik niet.



En wat te denken van volgend vers van Heine:

        En ben je dood, dan moet je lang

        In het graf liggen; ik ben bang,
        Ja, ik ben bang, dat de Opstanding
        Niet even vlot verloopt.

Dat komt uit zijn Romanzero, en voor dergelijke zaken werd hij op zijn vingers getikt:

Men had mij ervan beschuldigd dat ik God verloochende, en deswege gaf mijn vader mij een sermoen, waarschijnlijk het langste dat hij ooit heeft gehouden en dat als volgt ging: “Mijn lieve zoon! Je moeder laat je filosofie studeren bij rector Schallmeyer.* Dat is haar zaak. Wat mij betreft, ik hou niet van filosofie, omdat het allemaal bijgeloof is, en ik ben een koopman en heb mijn hoofd nodig voor mijn zaken. Je kunt filosoof zijn zoveel je wilt, maar ik smeek je om niet in het openbaar te zeggen wat je denkt, want het zou mijn zaken schaden als mijn klanten te weten kwamen dat ik een zoon heb die niet in God gelooft. Vooral de Joden zouden geen katoenfluweel meer van mij kopen, en dat zijn eerlijke mensen, ze betalen op tijd en hebben gelijk dat ze aan de religie hechten. Ik ben je vader en daarom ouder dan jij, en zodoende meer ervaren; dus je kunt me op mijn woord geloven als ik de vrijheid neem om je te vertellen dat atheïsme een grote zonde is.”

Heinrich onthield die les ook, zoals blijkt uit volgend voorwoord dat hij schreef een jaar voor zijn dood (waarbij we wel moeten bedenken dat een reëel bestaand communisme nog verre toekomstmuziek was):

Lutèce. Lettres sur la vie politique, artistique et sociale de la France, Paris,1855. De eerdere Duitse uitgave had geen Préface. Deze schreef hij voor de Franse uitgave van Lutezia. →

Vanuit mijn haat voor de aanhangers van het nationalisme zou ik bijna verliefd kunnen worden op de communisten. Het zijn tenminste geen hypocrieten met religie en christendom altijd op hun lippen. Nu is het waar dat de communisten geen religie hebben (geen mens is volmaakt), de communisten zijn zelfs atheïsten (wat zeker een grote zonde is), maar als hun belangrijkste dogma belijden ze het absolute kosmopolitisme, de universele liefde voor alle volkeren, een egalitaire broederschap tussen alle mensen, vrije burgers van deze aardbol. Dit fundamentele dogma is wat het Evangelie destijds predikte, zodat de communisten naar geest en waarheid veel christelijker zijn dan onze Germaanse zogenaamde patriotten, die bekrompen voorvechters van een exclusieve nationaliteit.

Heine, met zijn dubbelheid, is misschien geen voorbeeld van regelrecht atheïsme. Hij was laten we zeggen intermitterend atheïst, want al schreef hij:

        

        Wie gelijk heeft weet ik niet
        Maar mij dunkt duidelijk
        Dat de rabbi en de monnik,
        Dat zij beiden stinken

Zijn joodszijn heeft hij nooit verloochend (maar dat is geen strikt religieuze bekentenis):

        Laat mijn tong smachtend
        Aan mijn gehemelte kleven
        En mijn rechterhand verdorren
        Mocht ik u ooit vergeten, Jeruzalem

Victor Hugo vond het dan weer onbegrijpelijk dat iemand het bestaan van God zou loochenen (al is nog de vraag of hij dat serieus meende):

Arago was een groot astronoom. Het is ongehoord, maar hij keek altijd naar de hemel en geloofde niet in God. Dit malheur overkomt astronomen soms. Lalande was net zoals Arago, terwijl zij nochtans de sterren en de zonnen bestuderen. Wat voor zin heeft dat, als zij er niet de ware helderheid uit putten? Die prachtstukken zijn niet alleen voor het lichamelijke oog geschapen: het zijn hemellichamen, toortsen voor de geest.

Mijnheer Arago had een favoriete anekdote. Toen Laplace zijn Mécanique céleste had gepubliceerd riep de keizer hem bij zich, vertelde hij. De keizer was woedend. – “Hoezo,” riep hij uit toen hij Laplace zag, “u zet heel het wereldsysteem uiteen, geeft de wetten van heel de schepping, en in uw hele boek noemt u niet één keer het bestaan van God!” – “Sire,” antwoordde Laplace, “die hypothese had ik niet nodig.”**

Choses vues – Faits contemporains (1847)

in: Œuvres Complètes

Histoire

Éditions Robert Laffont 1987, 2009

Bouquins p. 686

_______________

* Het is zeer wel mogelijk dat Johann Schallmeyer jezuïet was (de Societas Jesu bleef verboden tot 1814), al was het lyceum waar Heine school liep een instelling van de kapucijnen: “… mijn katholieke leraren, van wie sommigen, zoals ik nu hoorde, voormalige leden van de jezuïetenorde waren. We spraken veel over onze oude dierbare Schallmeyer, die in de Franse tijd als rector de leiding had over het lyceum van Düsseldorf en die ook colleges filosofie gaf aan de hoogste klas, waarin hij ongegeneerd de meest vrijzinnige Griekse systemen uiteenzette, hoe schril die ook afstaken tegen de orthodoxe dogma's, terwijl hijzelf toch soms voor het altaar stond in priestergewaad.” (Geständnisse)

** We zien het wapen van Laplace.

Een paar woordjes ten gunste van God

Censuur bestaat vandaag niet meer. Vroeger, in de tijd van Poesjkin, Heine en Stendhal nog wel. Metternich en de paus of de tsaar zorgden toen voor de goede gang van zaken.

Tegenwoordig hebben we gelukkig de EU met haar ‘praktijkcode tegen desinformatie’. Bedoeling hiervan is fake news, haatspraak en lelijke woorden te verbieden. Je moet al van slechte wil zijn om zoiets censuur te noemen. Verder zorgt nog de desk opinion bij de goede media voor de gewenste terughoudendheid, en indien vanzelfsprekend niet de wet, dan kan toch de rechtspraak opiniedelicten beteugelen.

Stendhal laat zien hoe je dient om te gaan met échte censuur:

Je kunt geen aangenamere mens ontmoeten dan mijnheer de Funchal, ambassadeur van Portugal. Een merkwaardige geest die de verveling verjaagt uit een diplomatiek salon (waar je niet over alle dingen kunt praten die elders het gebruikelijke onderwerp zijn). In feite is er niets minder diplomatiek dan de ambassadeursavonden in Rome, behalve dan in het groepje met de ambassadeur zelf, waar men over het nieuws praat zoals bij Cracas.*

Waar elders in Europa vind je bijeenkomsten zoals die waar ik het net over had? Elke avond ontmoet je dezelfde mensen in een ander salon.** De ijsjes zijn voortreffelijk, de muren versierd met acht of tien schilderijen van de grote meesters. Het brio van de conversatie maakt dat beider verdiensten naar waarde worden gesmaakt. Uit hoffelijkheid jegens de soeverein,*** en als de gelegenheid zich voordoet, zeg je een paar woordjes ten gunste van God. [quelques mots en faveur de Dieu]
____________

    * Uitgever en boekhandelaar. Omwille van de pauselijke censuur kon hij niet altijd drukken wat hij wilde, maar je kon in de zaak wel converseren, en Stendhal zocht er soms zijn toevlucht:
U bevindt zich op een steenworp afstand van de Corso, van de boekhandelaar Cracas, waar de kranten worden gelezen, en van de Trattoria dell' Armellino (van de Hermelijn), waar ik soms mijn toevlucht zoek om de Franse zelfgenoegzaamheid uit de weg te blijven, en de Engelsen met hun grote snorren die het gebied rond de Spaanse Trappen bevolken.
  ** Stendhal was consul in Civitavecchia, waar hij zich verveelde want hij was liever in Milaan of Rome, maar Metternich verzette zich tegen zijn benoeming aldaar vanwege zijn republikeinse gezindheid en vrijdenkerij.

*** Leo XII (Annibale Sermattei della Genga) verzette zich fel tegen het modernisme en wilde de traditionele katholieke waarden in Europa herstellen.

Promenades dans Rome (1829)

Édition établie et annotée par Victor Del Litto

Préface de Michel Crouzet

Folio classique, Gallimard 1973, 1997

Il pleure dans mon cœur, comme il pleut sur la ville

 

Wil je in Gent waffles eten, of icecream, of candy, of wil je soap kopen bij bubbles at home, of liever boatjevaren? dan kun je aan deze kant van de Vleeshuisbrug terecht, en soon zullen er ook poké bowls te krijgen zijn, dat is beloofd. Wil je echter per se neuzen eten, dan zit je verkeerd en zul je de brug over moeten: twintig-dertig meter verderop zijn er in overvloed. Voor cloths is het nóg verder, maar gelukkig zijn in veel straten twee op de drie huizen in boetieks omgetoverd.

Ja, nu regent het hier, en in Disneyland vind je veel meer hoor ik, maar hebben ze daar ook neuzen?

 

En vergeet vooral niet: enjoy!

(klik op de prentjes om ze groter te maken

en baai de wee: ik ken geen enkele Gentenaar die neuzen vreet)