Wie kies je, Retz of Zwagerman?

Ik lees bij de voortreffelijke Christof Vekeman (epitheton van Geraard Goossens) iets over een schrijver die ik nooit gelezen heb, en dat zal ik nu zeker nooit doen – echt niet omdat hij nog niet lang genoeg dood is, al blijft dat een goed criterium. 

Neem de dagboekpassage die Zwagerman ooit wijdde aan de Franse schrijfster Élisabeth Barillé en die in Zwaag valt na te lezen: “Ze kuste een beetje wild, te ongebreideld. Ze heeft mooie smalle schouders en van die borsten met bleke tepels.” Enzoverder.

Dat die Zwagerman blijkbaar zo schrijft, over die kussen en die tepels van – mogelijk – een verovering van hem, is een teken van creatieve onmacht. Er wordt de lezer niets onthouden, het vat Zwagerman geeft in één geut wat er in zit.

Als Jean-François Paul de Gondi, beter bekend als le cardinal de Retz, een ervaren vrouwenliefhebber en goede auteur, de wellicht wat lichtzinnige Anne-Geneviève de Bourbon-Condé, duchesse de Longueville (1619-1679) beschrijft, doet hij dat anders. Hij vervalt niet zoals tweederangsauteurs in onnozele technische details.

 

Portrait de la Duchesse de Longueville

[…] Elle eût eu peu de défauts, si la galanterie ne lui en eût donné beaucoup.

Cardinal de Retz

Mémoires

Édition présentée et annotée par Michel Pernot, (2003)

Texte établi par Marie-Thérèse Hipp (1984)

2011, Gallimard, Folio classique

P.S. Christof Vekeman raadde me aan om toch maar de essays van Zwagerman te lezen.

Onsamenhangende professorale praat

 Teevee-expert professor Patrick Loobuyck lijkt niet te beseffen dat wie in de eerste 12 seconden van een filosofische uiteenzetting over een kerststal drie keer het begrip natuurlijk nodig heeft om zijn gedachten snel wat op orde te brengen ...niet de beste indruk maakt, en hij voor de verdere ontwikkeling van zijn thesis op enige welwillendheid bij het wispelturige publiek zal moeten rekenen.

Die aanvankelijke benevolentia verslapt echter zienderogen als de professor in zijn antwoord op Van Grieken begint over de openingsceremonie van de Olympische Spelen in Parijs, met die scene van het Laatste Avondmaal.

Bij hemzelf had de voddige kerststal in Brussel die reminiscentie opgeroepen, en hij vermoedde dat ook de anderen aan tafel zich dat Parijse schouwspel nog konden herinneren.

Hij leerde de kijker nu dat er door de kunstenaar toen helemaal geen Avondmaal was bedoeld – al werd dat door de acteurs van die vulgaire scene wel bevestigd, maar dat zal uit de professorale memorie weggeveegd zijn.

Die scene toen was goedbedoeld, en die kerststal ook. Hon(n)i soit qui mal y pense, zoals de Engelsen zeggen.

Dat was niet slim, Emmanuel!

Veel goede journalisten hebben het verderfelijke 𝕏 van Musk verlaten, en verhuisden naar een veiliger platform – de naam wil me nu even niet te binnen schieten – maar niet zo Emmanuel Macron. Hij bleef 𝕏 trouw.

Helaas kunnen die goede journalisten de officiële site van het Élysée nu niet meer zien, en blijven zij volslagen onwetend van de belangrijke taak die Emmanuel hen wil toevertrouwen. Zij moeten namelijk nieuwsberichten, en de boodschappers ervan, van een label voorzien! Een uitstekend idee. Waarom inderdaad zouden labels die voor voedingswaren, huishoudtoestellen enzovoort zo goed werken ...dat ineens niet meer doen voor het Nieuws?

Echter, de Staat mag de triage tussen goed en kwaad niet zélf doen, waarschuwt Manu. Maar zullen we hem dat in het Frans laten uitleggen:

« C'est pas l'État qui doit vérifier,* si c'est l'État ça devient une dictature. Mais il faut que les journalistes garantissent à leurs lecteurs que eux ont vérifié avec une déontologie dont ils sont les garants entre eux. [hier bracht het Élysée een knipje aan] Je pense que c’est important qu’il y ait une labellisation faite par des professionels qui puissent dire: ça c’est des gens qui sont sérieux, et ça ne sont pas des gens qui informent. »

"Het is niet de taak van de Staat om te controleren,* want dan wordt het een dictatuur. Maar journalisten moeten hun lezers garanderen dat ze hun werk hebben gecontroleerd volgens een beroepscode waarvoor ze onderling instaan. [knipje] Ik denk dat het belangrijk is dat er een keurmerk komt van professionals die kunnen zeggen: dit zijn serieuze mensen, en dit zijn geen mensen die informeren."

Onder meer de gecursiveerde woorden, lezer, moet u zelf maar van duiding voorzien, maar het begrip censuur heb ik nog nooit zo onbeholpen zien verdedigen. Ik dacht altijd dat Emmanuel slimmer was. Wat had hij van prins Metternich niet allemaal kunnen opsteken!

Pascal Praud van CNews, rechtstreeks geviseerd door Macron – een hele eer vond hij – lachte hem uit:

Ik vraag me af –ik denk dat het ons goed zou uitkomen– of we niet beter kunnen uitpakken met: zonder label! Ik meen dat non labelisé geloofwaardiger zou zijn voor diegenen die naar ons luisteren. Begrijpt u, rond gelabeld zijn hangt a priori een fake luchtje, terwijl je bij de ongelabelden niet kunt uitsluiten dat ze de waarheid spreken.

_______

* Macron dacht hier aan Reporters sans Frontières (een NGO, ‘niet-gouvernementele organisatie’). Le Monde diplomatique, heeft bedenkingen bij de financiering van RSF, die voor een kwart van de Franse staat komt, en verder van het EU-’parlement’ en het National Endowment for Democracy, een Amerikaanse 'niet-gouvernementele organisatie' die bepaalde taken overneemt die voorheen aan de CIA toekwamen. Onder de privésponsors zien we Georges Soros, François Pinault enzovoort. RSF wordt geleid door Pierre Haski (ex-Libération, ex-Nouvel Obs, France Inter), een hevige voorstander van een federaal Europa.

3 december:

  Het is natuurlijk erg voor Macron, die als president op zijn laatste benen loopt, internationaal niet meer ernstig wordt genomen en nationaal op 11% staat in de populariteitspolls ...dat CNews de grootste nieuwszender van Frankrijk is geworden.

Pascal Praud: Gisteren op dit uur herinnerde ik eraan dat Emmanuel Macron overwoog om een label in te voeren voor de media. Dit is een feit. Ik voegde eraan toe dat ik daarin een autoritaire neiging zag. Dat is een commentaar. En ik argumenteerde: wie zou die labels dan uitdelen? tenzij dan organisaties die min of meer vanuit het Élysée gestuurd worden, of in elk geval onder invloed staan van de machthebbers? Ook dat is een commentaar. Ik bracht de Pravda ter sprake, het Ministerie van de Waarheid. Dat heet ironie, ook al is een grapje nooit onschuldig.

Gisteren om 19u03 publiceerde het Élysée een videobericht dat Le Journal du Dimanche viseerde, en Philippe de Villiers en uw dienaar, na de woorden die ’s ochtends gevallen waren. We werden beschuldigd van desinformatie.

Nee! Als Philippe de Villiers zegt: ‘Nooit was de totalitaire dreiging er meer dan in de nadagen van de macronie.’ dan is dat geen desinformatie. Het is een commentaar, en commentaar staat vrij.

Ziedaar wat de kern is van de strategie van het Élysée: commentaar laten doorgaan voor desinformatie. Emmanuel Macron verdraagt geen kritiek meer, heeft daar reden toe. Onder zijn presidentschap lijkt Frankrijk wel een ruïne, de diplomatie is verzwakt, de onveiligheid nam toe, de immigratie is geëxplodeerd. Het onderwijs, het gerecht, de gezondheidszorg gaan door crisissen zonder voorgaande. Het heersende klimaat is vergiftigd na de parlementsontbinding. Dat besluit tot ontbinding was een grilletje van hem, maar nooit heeft hij zijn vergissing erkend. Vandaar die wil om een andere geschiedenis te beschrijven. Gisterochtend was het nog een mogelijkheid, gisteravond is het werkelijkheid geworden: het Ministerie van de Waarheid is geboren.

Stompzinnigheid is meetbaar

 

De Fransen beschikken over een buitengewoon nuttig toestel dat wij hier missen, de lulkoekmeter, le déconnomètre. Die naam klinkt misschien niet erg beschaafd, vanwege de verwantschap met con, conard, connerie enzovoort, maar ook in de goede pers wordt hij probleemloos gebruikt, bijvoorbeeld in Libération: “Quand Bayrou fait péter le déconnomètre.”

Dit citaat geeft meteen aan dat het toestel ook kan stukgaan, want het werkt als alle meetinstrumenten alleen binnen een bepaald bereik. Als men dat bereik dreigt te overschrijden, moet het onmiddellijk van het stopcontact gehaald worden. Oud-minister (onder Chirac namelijk) Luc Ferry wijst daarop in een gesprek met de mooie Margot Haddad op LCI, La Chaîne Info, een privézender. Ik vertaal fragmentarisch.

Na de mededeling van de Franse stafchef, generaal Mandon, dat het land bereid moest zijn om zijn kinderen te zien sneuvelen – accepter de perdre ses enfants – brak een storm los. Ferry tracht te verklaren waaróm die generaal dat zei, maar ...il faut débrancher le déconnomètre:

In Frankrijk en in de EU staat het politieke gezag zó zwak – niets komt er nog uit het Élysée of het Parlement – dat het op zoek moet gaan naar een buitenlandse vijand om de bevolking in het gareel te houden. Een techniek die de filosoof Carl Schmitt beschreef in Der Begriff des Politischen van 1932.

Rusland, zegt Ferry, is weliswaar geen bondgenoot, maar het is ook geen vijand. Al dertig jaar probeert men er wel een vijand van te maken.

De oorlog is trouwens niet in 2022 begonnen maar in 2014. Dat was de oorlog in Donbas, en vroeg of laat moést Rusland wel tussenkomen om de bevolking daar, die Russisch spreekt, te beschermen: er waren al 15.000 doden gevallen. Men moet ermee ophouden de historische feiten weg te vlakken. 

In 2014 begint die oorlog, op Maidan,* waar president Viktor Janoekovitsj wordt afgezet. Inderdaad een pro-Russische janklaassen, en volkomen legitiem is dat, maar in de herfst daarop begint Porosjenko de oorlog tegen de Donbas dat zich als separatistische republiek had uitgeroepen. Ook Loehansk deed dat. Dat kwam doordat ‘ces crétins de la place Kiev’, zegt Ferry (officieel Majdan Nezalezjnosti) hadden besloten dat het Russisch er geen officiële taal meer was.** Maar men spreekt daar alleen Russisch. Je kan niet om het even wat vertellen. Porosjenko liet daarop een tiental privémilities toe, waaronder het beruchte Azov-bataljon, volslagen antisemitisch en racistisch, compleet met nazi-insignes op de uniformen. 15.000 doden dus, waaronder 6.000 burgers. En dan besluit Poetin in 2022 om tussenbeide te komen ter bescherming van die Russische bevolking, die inderdaad door Kiev bedreigd wordt. Lees het boek van Edgar Morin, geen fascist, die net hetzelfde zegt als ik in D’une guerre à l’autre.***

Kiev heeft de oorlog verklaard in de Donbas, niet Rusland. Ja, de Russen grepen in, maar ik mag u opmerken dat de Amerikanen al sinds 1991 tussenkomen. Alle anti-Russische kiescampagnes werden door hen gefinancierd. Dat moet gezegd worden. Ik besef dat het niet politiek-correct is wat ik u vertel, maar het is de waarheid. En luister naar wat Hubert Védrine zegt, evenmin een fascist, hoe wij Rusland richting China hebben gedreven, al dertig jaar. Als Chirac er nog was, dan was die oorlog er niet gekomen.

Die uitspraak laat ik voor u, kwam Margot Haddad tussen, en ze vroeg of het bij de uitspraak van die generaal nu de vorm was, of de inhoud die Ferry had gestoord. Beide zei hij, want wat is men van plan? Oorlog voeren met Rusland? Dat zijn 400miljoen doden bij een atoomoorlog. Is dat wat de Fransen willen? Nee, absoluut niet.

Kijk, ik begrijp de generaals en hun entourage heel goed: een oorlogsdreiging komt hen goed uit want dat is hun stiel, en men kan dan om geld en wapens vragen. De logica van die militair begrijp ik perfect — ik denk dat de president de man op commando-missie stuurde, want hem rest alleen dát nog om zich in leven te houden.****

Wat we nodig hebben is vrede, oorlog is nooit de oplossing. Trump mag dan stuntelig te werk gaan, maar hij probeert tenminste. Laten we wel wezen, Rusland zal niet verhuizen en het Europese continent verlaten. Al wat we met deze absurde oorlog al bereikt hebben is dat Poetin nu chef van de zuidelijke wereld is geworden. Het is absurd. Men had de akkoorden van Minsk moeten toepassen, 2014 en 2015, en wij, te weten de regeringsleiders van Europa hebben die niet willen toepassen. Daar begint alles. Want nogmaals: de oorlog begon niet in 2022, dat is een schaamteloze leugen. Die oorlog begon vanzelfsprekend in 2014.

Als je een oorlog verliest, betaal je. En vandaag heeft Oekraïne de oorlog verloren. Als men vandaag geen vrede maakt, zal Poetin oprukken tot in Kiev, en gaat alles verloren — tenzij men Rusland de oorlog verklaart.

Zint iemand dat, een oorlog met Rusland? Een atoomoorlog dus? Het is absurd, en dat allemaal omdat wij, idiote Europeanen, crétins d’européens, te belabberd waren om de vrede op te leggen aan die twee broedernaties. Vrede is de enige oplossing, en ik ben noch een duif noch een defaitist. Daarbij, ik ben 75: niet ik zal ten oorlog trekken, evenmin als u.

__________

      * Sommigen betwijfelen of onze vriend Verhofstadt toen wel doorhad in welk toneelstuk men hem een rolletje had toebedeeld.

    ** Dat gold ook voor de Krim. Een illustratie hiervan uit 2015. De Russische schaakgrootmeester Alex Yermolinsky die in de VS woont geeft zijn mening. Vrees niet: het gaat om politieke commentaar, niet om schaakcommentaar.
  *** Ferry vergist zich. De nu 104jarige Morin schreef in 2023 De guerre en guerre: De 1940 à l'Ukraine.

**** Mendon is nog maar pas legerstafchef, daarvoor zat hij inderdaad in de militaire staf van het Élysée.

Carl Schmitt

Der Begriff des Politischen

Text von 1932 mit einem Vorwort und drei Corollarien

Duncker & Humblot, Berlin 1932, 2009

Gwendolyn en de verbeelding

 

Je krijgt de indruk dat Gwendolyn Rutten wat opgewonden is geraakt door de affaire met die ‘kerststal’ van Victoria-Maria Geyer in Brussel:

“De kerststal is apocrief. Een samengestelde verbeelding.” vertelt ze op X @RuttenGwendolyn, als antwoord op Georges-Louis Bouchez, een liberaal. Haar tweede zinnetje klinkt misschien wat onbeholpen, maar we begrijpen ongeveer wat ze bedoelt.

En dan dat eerste zinnetje. Het adjectief ‘apocrief’ slaat op teksten, niet op voorwerpen (απόκρυφος: verborgen gehouden; ἀπό: ver van, verwijderd van; κρύπτειν: verbergen). Het gaat dan bijvoorbeeld over evangeliën die de heilige vertaler Hieronymus verwierp, en zorgvuldig buiten de canon heeft gehouden in zijn Vulgata.

Maar die stal was er volgens Lukas wel degelijk hoor, Gwendolyn! Hij bericht over een φάτνη (van πατέομαι, eten), een voederbak, trog of kribbe. Zo’n meubelstuk hoort niet thuis in een tent maar in een stal, of is dat in Aarschot anders?

De prachtige Statenvertaling is duidelijk:

Lukas 2:6  En het geschiedde, als zij daar waren, dat de dagen vervuld werden, dat zij baren zoude. 7  En zij baarde haar eerstgeboren Zoon, en wond Hem in doeken, en leide Hem neder in de kribbe, omdat voor henlieden geen plaats was in de herberg.

Zie je wel dat ik gelijk heb!

Een roman die ik tegen mijn zin heb gelezen destijds, is Candide. Ik vond dat je dat boek moest  gelezen hebben – dat is ook zo – maar het was wel stierlijk vervelend. De filosoof Theodor Dalrymple, die ik door omstandigheden ooit ontmoette, deelde mijn mening en raadde me aan om Rasselas van Samuel Johnson te lezen. Dat was in het genre veel beter zei hij, en ik las het gehoorzaam ...intussen ook een aantal jaren terug. Helaas was het al even vervelend. In beide boeken krijg je een boodschap voorgeschoteld. Het zijn allegorieën, en dat mag een roman niet zijn. Schrijf dan een traktaat, zeggen hieronder Milan Kundera, Graham Greene, Heinrich Heine en Jacques Vergès.

Het is mooi als beroemdheden je smaak en zelfs je vooroordelen bijtreden.

— Ce qu’Orwell nous dit aurait pu être dit aussi bien (ou plutôt beaucoup mieux) dans un essai ou dans un pamphlet.*

[…] le roman d’Orwell, malgré ses intentions, fait lui-même partie de l’esprit totalitaire, de l’esprit de propagande. Il réduit (et apprend à réduire) la vie d’une société haïe en la simple énumération de ses crimes.**

Et je pense à Soljenitsyne. Ce grand homme était-il un grand romancier? Comment pourrais-je le savoir? Je n’ai jamais ouvert aucun de ses livres. Ses retentissantes prises de position (dont j’applaudissais le courage) me faisaient croire que je connaissais d’avance tout ce qu’il avait à dire.***

— They were discussing George Orwell. I said that 1984 was a bad novel, like all his novels. It was only his essays which were good.****

— Das erste Kapitel desselben ist göttlich, die übrigen sind unerquicklich. Das Buch hat keine Haltung, keinen großen Mittelpunkt, keinen innern Kitt.*° Wenn der Buchbinder die Blätter desselben willkürlich durcheinandergeschossen hätte, würde man es sicher nicht bemerkt haben. Die große Allegorie, worin am Ende alles zusammenfließt, hat mich nicht befriedigt. Mögen andre sich daran ergötzt haben; ich glaube, daß ein Roman keine Allegorie sein soll.**°

— Comme artiste, la grande faiblesse de Sartre a été de vouloir faire des romans à thèse, des romans d’idées, ce qui est une espèce de forme bourgeoise du réalisme socialiste auquel je n’adhère pas non plus.**°° 

___________
      * Milan Kundera, L’Art du roman, 1re partie : « L’héritage décrié de Cervantès », Gallimard, coll. « Folio », 1986, p. 23.
    ** Milan Kundera, Les Testaments trahis:, 8e partie, « Les chemins dans le brouillard », Gallimard, coll. « Folio », 1993, p. 268-269.
  *** Milan Kundera, Une rencontre, III : « Les listes noires ou divertimento en hommage à Anatole France », Gallimard, 2009, p. 69.
**** Graham Greene. A World of My Own, A Dream Diary. 1992, Penguin, p. 95.
    *° Meister Floh, van E.T.A. Hoffmann, gecensureerd verschenen in 1822.
  **° Heinrich Heine, Nachlese; Briefe aus Berlin (1822), Sämtliche Werke, Ernst Elster, Leipzig und Wien 1893, siebenter Band, S. 595.

**°° Jacques Vergès. Le salaud lumineux, conversations avec Jean-Louis Remilleux, Michel Lafon 1990, p. 113.

Hoe schrijf je nog, als Keizerin Ursula haar zinnetje weet door te drijven?

 Heinrich Heine geeft een voorbeeld. Censoren zijn gelukkig te dom om op te merken wat er precies verteld wordt.

Binnenkort krijgen we hier ook de Memoiren van Byron, die echter naar men zegt meer gemoedsschilderingen dan actie bevatten, net als zijn toneelstukken. In het voorwoord bij zijn drie nieuwe toneelstukken staan hoogst merkwaardige dingen over onze tijd, en over de stof voor revolutie die deze in zich draagt. Men blijft maar zeuren over de goddeloosheid van zijn gedichten, en de gelauwerde dichter Southey in Londen noemt Byron en zijn geestverwanten “de satanische school.”* Maar Childe Harold hanteert de giftige zweep geweldig en kastijdt de arme laureaat.**

— Een andere autobiografie wekt hier veel belangstelling. Het zijn de “Memoires van Jakob Casanova de Seingalt”, die Brockhaus in een Duitse vertaling uitgeeft. Het Franse origineel is nog niet gedrukt en er hangt nog een donkere waas over het lot van het manuscript.*** Aan de authenticiteit ervan mag geen twijfel bestaan.

Het Fragment sur Casanova in de werken van prins Charles de Ligne is een geloofwaardig bewijs, en aan het boek zelf zie je meteen dat het niet verzonnen is. Ik zou het mijn geliefde niet aanraden, maar wel al mijn vrienden. Italiaanse sensualiteit ademt ons vanuit dit boek tegemoet. De held ervan is een levenslustige, krachtige Venetiaan die door iedereen vervolgd wordt, alle landen doorkruist, in nauw contact komt met de meest vooraanstaande mannen en in nog nauwer contact met de vrouwen. Er staat geen enkele regel in dit boek die overeenstemt met mijn gevoelens, maar ook geen enkele regel die ik niet met plezier heb gelezen. 

Het tweede deel zou al uit zijn, maar het is hier nog niet verkrijgbaar, omdat naar ik heb gehoord de censuur bij de uitgeverij Brockhaus sinds gisteren weer van kracht is. — Op dit ogenblik verschijnt hier weinig goed literair werk.

Nachlese. Briefe aus Berlin [1822]

in: Heinrich Heines sämtliche Werke

herausgegeben von Prof. Dr. Ernst Elster

Kritisch durchgesehene und erläuterte Ausgabe

Meyers Klassiker-Ausgaben

Leipzig und Wien, 1893, siebenter Band, SS. 593-4

____________

    * Hij had geschreven dat Byron en the Satanic School immoreel waren, en gevaarlijk. Byron antwoordde: “I wish he would explain his explanation”, wat een gevleugeld woord is geworden. Verder noemde hij de Poet Laureate “a poetaster, pompous, sanctimonious, and talentless”, rijmelaar, pompeus, schijnheilig en talentloos. Southey schreef naast gedichten en biografieën ook een sprookje (naar een volksvertelling): Goldilocks and the three bears.

  ** Southey had de zweep een uitvinding van de duivel genoemd.

*** De Duitse vertaling waar Heine naar verwijst, was een sterk opgeschoonde versie van het manuscript. Ernstige Franse uitgaven kwamen er pas anderhalve eeuw later.